Divan-ı Hikmet nedir, özellikleri nelerdir?
Hoca Ahmed Yesevi’nin şiirlerinin toplandığı eserlere genel olarak ”Divan-ı Hikmet” adı verilmektedir. Bunun sebebi ise Hoca Ahmed Yesevi’nin şiirlerinin genel olarak hikmet terimi ile adlandırılmasıdır. Hoca Ahmed Yesevi’nin en önemli tarafı şüphesiz ki kurmuş olduğu tarikattır. Yesevilik tarikatı, yaptığı çalışmalar ve yazdığı şiirler yolu ile Müslümanlığı sade bir şekilde göçebe Türk halkına anlatmasıydı. Kendisi bu konuda o kadar etkili bir isim olmuştur ki kendisinin ve müritlerinin yetiştirdiği yüzlerce şeyh Türkistan ve Anadolu’da aynı yolda yürüyerek birçok yeni tarikat kurmuşlar ve yüzlerce yıl Türkistan ve Anadolu Türklerinin manevi cephelerini benimsemişlerdi.
Hikmetlerin çoğu şiir dili özelliği açısından Çağatay Türkçesinin özelliklerini içerisinde barındırırlar. Hikmetlerin çoğunun zikir sırasında okunmak için yazıldığı anlaşılmaktadır. Onun şiirlerini yüzyıllarca yaşatan da bu sadelik, samimiyet, çoşkunluk ve akıcılıktır. Yesevi’nin hikmetlerinde işlenen konular çok derin değildir. Dinin sevgisi, dünyadan şikayet, dervişlere ait menkıbeler hikmetlerin başlıca konuları arasında kendine yer bulmaktadır. Bu eser daha ziyadesiyle dini ve tasavvufi nitelik taşıyan bir eser olduğundan, insanlara doğru yolu göstermek ve onları dine sevk etmek amacıyla yazılmıştır. Tasavvufun temeli olan dergahlarda çırakları yetiştiren müritler, bu şiirlerde dergahın kurallarından ve etiklerinden de bahsetmişlerdir.
Müritler, Yesevi’nin yolunda ilerleyen ve Anadolu’da müslümanlığı yaymaya çalışan kimselerdir. Onların bu çabaları ve yoğun uğraşları sayesindedir ki İslamiyet pek çok kişi tarafından kabul edilerek kitleler halinde yayılmaya başlamıştır. Müritlerin yazmış olduğu şiirlerin pek çoğu Yesevi’ye mal edilmiştir ve Yesevi’nin ”Divan-ı Hikmet” adlı eserinde yer bulmuştur. Mesnevi tarzında münacat ve naat ile gazelleri aruz vezniyle kaleme alınmıştır. Heceyle yazılmış koşma tarzındaki hikmetler 12 heceli; gazel tarzındaki şiirler ise 14 veya 16 heceli olarak karşımıza çıkar. Yesevi’nin şiirlerinde tercih ettiği kafiye türüne bağlı olarak çok güçlü bir ritim vardır.