Amasya görüşmeleri nedir?

Damat Ferit’in istifasından sonra kurulan Ali Rıza Paşa Hükümeti’nin uzlaşmacı bir politika izlemesi üzerine İstanbul Hükümeti ile doğrudan görüşme yapılmasına karar verilir. Harbiye Nazırı Cemal Paşa durumu 9 Ekim günü telgrafla Mustafa Kemal Paşa’ya bildirir. Mustafa Kemal Paşa’da Bahriye Nazırı Salih Paşa’nın görevlendirildiğini söyler. Ayrıca, Paşa’nın rahatsızlığı nedeniyl yakın ve deniz ulaşımına elverişli olmasını ister. Sonra da Heyeti Temsiliye’den kimlerle ve nerede buluşacaklarının tasarlandığını sorar.
amasya-gorusmeleri
Mustafa Kemal ertesi gün yer olarak Amasya’yı tespit ettiklerini, Heyeti Temsiliye’den ise kendisiyle birlikte Rauf ve Bekir Sami beylerin de olacaklarını Cemal Paşa’ya bir telgrafla bildirir. Amasya’da buluşulmak üzere Bahriye Nazırı Salih Paşa ve beraberindeki heyet 15 Ekim günü Altay Vapuru ile İstanbul’dan, 16 Ekim’de de Mustafa Kemal ve heyeti Sivas’tan hareket eder.

20 Ekim’de başlayan görüşmeler üç gün sürmüştür. Görüşmelerde toplam beş protokol kabul edilmiştir. 21 Ekim günü Salih Paşa’nın isteklerinden oluşan birinci protokol imzalanmıştır. Bu protokole göre; “Ordunun siyasetle uğraşmaması, İttihatçılığın memlekette tekrar uyanmaması, hükümeti küçük düşürecek müdahalede bulunulmaması, muhalefetleri yüzünden tutuklananların bırakılmaları, tehcir olayında suç işleyenlerin cezalandırılmaları, savaşa katılmamızın haklı sebeplere dayandığı yolundaki düşüncelerin gizli tutulması, seçimlerin serbestçe yapılması, taşkın gösterilerden ve asayişi bozacak hallerden sakınılarak hükümetin aleyhinde yazı yazılmaması”.
22 Ekim günü imzalanan ikinci protokolde Hilâfet ve Saltanat hakkında karşılıklı teminatlar verilmiş ve Sivas Kongresi’nin kabul ettiği kararlar görüşülmüştür. Bu protokole göre, Çukurova, Aydın vilayeti, Meriç nehri ve Edirne dahil olmak üzere ülke sınırları belirlenmiştir. Üçüncü protokolde: “Mebusların seçiminde bütün serbestlik bulunması gereğinin hükümet tarafından emredilmiş olmasından dolayı seçimlerin yapılmasına, Cemiyet Heyet-i Temsiliyesi’nce müdahale edilmemekte olduğu belirtilmiştir. Gizli olarak kabul olunan dördüncü protokolde ise;
“1- Bazı komutanların ordudan çıkarılmasına ve bir kısım subayların Harp Divanı’na verilmelerine dair Padişah iradeleri ve diğer emirlerin düzeltilmesi.
2- Malta’ya sürülmüş olanlar hakkında kendi memleketimizin ilgili mahkemelerinde kanunî kovuşturma yapılmak üzere İstanbul’a getirilmeleri çarelerinin araştırılması.
3- Ermeni zalimlerinin de mahkemeye verilmesi (Meclis-i Mebusan’a bırakılacaktır).
4- İzmir’in boşaltılması için İstanbul Hükümeti tarafından yeniden protesto yapılması ve gerekirse gizli talimatla halka mitingler yaptırılması.
5- Jandarma Genel Komutanı, Merkez Komutanı, Polis Müdürü ve Dahiliye Müsteşarı’nın değiştirilmeleri (Harbiye ve Dahiliye Nezaretlerince).
6- İngiliz Muhipler Cemiyeti’nin (kapı kapı dolaşıp) halka kâğıt mühürlettirmelerine engel olmak.
7- Yabancı parasıyla satın alınmış cemiyetlerin faaliyetlerine ve bu gibi gazetelerin zararlı yayınlarına son verilmesi (Bilhassa subay ve memurların bu gibi cemiyetlere girmelerinin kesinlikle yasaklanması).
8- Aydın Kuvâ-yı Milliyesi’nin güçlendirilmesi ve beslenmelerinin kolaylıkla sağlanması.
9- Millî Mücadele’ye katılmış memurların her tarafta tam bir sükûnet ve güvenlik sağlanıncaya kadar yerlerinden kaldırılmamaları ve millî davaya aykırı hareket etmelerinden dolayı millet tarafından işten el çektirilmiş memurlarla yeni memuriyetlere tayinlerinden önce özel olarak görüşülmesi.
10- Batı Trakya göçmenlerinin sevk ve naklinin sağlanması.
11 – Acemî Sadun Paşa ve adamlarının uygun şekilde desteklenmesi.”19
Beşinci ve son protokolde ise, Barış Konferansı’na gönderilecek heyet tespit edilmiştir. Buna göre:

Delegeler:
Tevfik Paşa Hazretleri—Başkan
Ahmet İzzet Paşa Hazretleri—Askerî Delege
Hariciye Nâzırı—Siyasî Delege
Reşat Hikmet Bey—Siyasî Delege

Uzmanlar Heyeti:
Hâmit Bey Maliye
Albay İsmet Bey Askerlik
Reşit Bey Siyasî işler
Mühendis Muhtar Bey Nafia işleri
Albay Ali Rıza Bey Deniz Albayı
Refet Bey İstatistik
Emîri Efendi Tarih
Münir Bey Hukuk Müşaviri
Uzman bir zat Ticaret işleri
Uzman bir zat Çeşitli mezheplerin sahip olduğu imtiyazları bilir.

Yazı Heyeti:
Reşit Saffet Bey—Eski Maliye Özel Kalem Müdürü
Şevki Bey
Salih Bey
Orhan Bey
Hüseyin Bey—Robert Koleji Türkçe Öğretmeni”20

Görüşmelerde tarafların üzerinde anlaştığı konular şunlardır:
1. Türk illeri asla düşmana terk edilmeyecektir.
2. Manda ve himaye hiçbir şekilde kabul edilmeyecektir.
3. Türk vatanının bütünlüğü ve bağımsızlığı muhafaza edilecektir.
4. Müslüman olmayan azınlıklara siyasi egemenlik ve sosyal dengemizi bozacak nitelikte haklar verilmeyecektir.
5. Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinin hukuki varlığını İstanbul Hükümet resmen tanıyacaktır.
6. Milli Meclis, Anadolu’da İstanbul Hükümetinin uygun göreceği güvenilir bir yerde toplanacaktır.
7. İtilaf Devletleri ile yapılacak barış görüşmelerine Temsil Heyeti’nin uygun gördüğü kimseler gönderilecektir.

Mülakatın sona ermesiyle Salih Paşa ve heyeti 22 Ekim’de, Mustafa Kemal Paşa ve heyeti ise 27 Ekim günü Amasya’dan ayrılmışlardır.

Bir Cevap Yazın