Şanzıman nasıl çalışır?
Kavrama yolu olarak da bilinen baskı balata yolu vasıtasıyla aldığı hareketi şafta ve diferansiyele aktaran şanzıman, aracın hareket edebilmesi için gerekli olan “tork” değerinin iletilmesini sağlar. Ana mil, grup mili, dişli sistemleri, giriş mili ya da diğer adı ile “priz”, kayıcı mil, vites çatalı ve sekromen sistemleri olarak tanımlanan şanzıman elemanları, motorun içten yanma prensibi ile ürettiği enerjinin aktarılarak harekete dönüştürülmesinde görev alır. Şanzıman elemanları motor tarafından üretilen momenti tekerleklere aktarılarak aracın durağan halden hareketli hale geçmesini sağlar.
Şanzıman elemanlarının üstlendiği görevlerden bir diğeri de, araç sabit konumda dahi olsa motorun çalışır halde kalmasıdır. Motorun her çalıştırılmasında motor parçaları yüksek seviyeli sürtünmeye maruz kaldığından, şanzıman araç motorunun korunmasını da sağlar. Yakıt tasarrufu açısından da yarar sağlayan şanzıman, böylece kısa süreli duraksamalarda araç motorunun sürekli açılıp kapanmasını önler. Şanzıman aracın yol ve çevre şartlarına göre en ideal hızda seyretmesini sağlayan elemanları sayesinde uygun torkun yani momentin sabit kalmasını da sağlar. Şanzıman elemanlarının görevleri arasında aracın hızlanmasını sağlamak da yer alır. Yol şartlarına göre aracın uygun viteste seyretmesine imkan tanıyan şanzıman böylece yakıttan tasarruf edilmesine yardımcı olur.
Debriyajlı ya da diğer adı ile düz şanzımanlı araçların vitesleri manuel iken, tork konvektörlü araçlarda vites geçişleri otomatik olarak yapılır. Tork konvektörlü şanzıman sistemleri sayesinde sürücü seyir esnasında vites değiştirmeden de aracı verimli şekilde kullanabilir. Düz şanzımanlı araçlarda ise vites kutusunun verimli şekilde kullanılabilmesi ve şanzıman parçalarının daha az yıpranması için dişli yağı kullanılmaktadır. Aracın teknik donanımına göre farklılık gösteren dişli yağının muhakkak araç üreticisinin tavsiye ettiği numarada kullanılması gerekir. Ayrıca vites kutusunun çıkış bölümünde yer alan kilometre teli de aracın kat ettiği mesafenin sürücü tarafından öğrenilmesini sağlamaktadır. Yeni nesil araçlarda kilometre bilgisi ABS sistemi tarafından da okunmaktadır.
Şanzıman otomobiller kadar motosikletlerde de bulunan bir sistemdir. Otomobillerde debriyaj ayak, vites kutusu ile el ile kumanda edilirken motosikletlerde tam tersi olarak debriyaj el, vites kutusu ise ayak ile kontrol edilir. Motorla vites kutusu arasındaki irtibatı keserek sürücüye vites değiştirme yani yol koşullarına göre ideal momentin üretilmesi imkanını sağlayan şanzıman elemanları, döner haldeki motor parçalarının hareketini aynı eksen üzerinde bulunan diğer bir parçaya iletir. Motorlu taşıtlardaki kavramalar “krank mili” ekseninde yer alan vites kutusuna bağlanır ve böylece sürücü vites kutusu yardımı ile aracın torkunu yönetebilir.