Medler kimdir?
Medler bugünkü İran’ın Kuzeybatı ve Azerbaycan’ın Güney ve Güneydoğu kesimlerinde yaşamış olan halktır. Yunanlar tarafından bu halkın yaşadığı bölgeye Medya adı verilmiştir. Medler ilk defa Asur kralı III. Salmaneser’in dönemindeki (M.Ö. 858-824) yazılarda “Mada” adı ile kaydedilmişler. İlkçağda İran’ın kuzeybatı ve batısında bir devlet kurmuşlardır. Hint-Avrupa kökenli olduğu belirtilen Medler, Dicle Vadisi ile Hazar Denizi arasında kalan İran Yaylası’nın ortasında hüküm sürmüşlerdir.
Yeni Babilliler ile birleşerek Asur Krallığı’nı yıkan Medler, MÖ 6. yüzyılda Anadolu’dan Afganistan’a kadar geniş bir alanda büyük bir imparatorluk kurmuşlardır. MÖ 550 yılında, Med kökenli olan Büyük Kiros’un büyükbabası Med kralı Astiages’i yenmesi neticesinde Medya Ahameniş İmparatorluğu ile birleştirilmiştir.
Ahamenişleri MÖ 330 yılında yenerek Medya’yı ele geçiren Büyük İskender, burayı Güney ve Kuzey kesimlere bölmüştür. Büyük İskender’in ölümünden sonra, Güney Medya Selevkos İmparatorluğu ile birleştirilirken, Kuzey Medya’da bağımsız Atropatena devletinin temelini oluşturmuştur.
Medler İran’ın bir imparatorluk olarak kurulmasına, ve en parlak dönemine Büyük Erush döneminde ulaşan, ilk birleşik Pers – Med İmparatorluğu’nun oluşmasına öncülük etmişlerdir. Bu durum Pers İmparatoru Achaemenid’in büyükbabası Med Şahı Astyages’i öldürerek Pers İmparatorluğu’nu kurmasına kadar sürmüştür. Bu döneme kadar tüm İranlılar Mede ya da Mada (Med) olarak adlandırılmışlardır.
Lidya ve Medler arasında MÖ 590 yılında başlayan savaş, MÖ 585 yılında bir güneş tutulmasıyla sona ermiştir. Her iki taraf da savaşı sürdürmemelerini isteyen Tanrıların güneşi kararttıklarına inanarak savaşı bırakmışlar ve bir antlaşma yapmışlardır. Bu antlaşma gereği Kızılırmak sınır olarak tanınmıştır ve Lidya Kralı Alyat kızını Med kralı Kiyaksar’m oğlu Astiyag’a vermiştir.
Kiyaksar’m yerine geçen Astiyag’ da yayılma politikasını devam ettirmiştir. Med krallığının sınırları İran yaylasının ortalarından Suriye’ye, Kızılırmak’a ve İran Körfezi’ne kadar uzanmıştır.
Med krallığının bu genişlemesini Persler durdurmuştur. Astiyag’ın kızı Mandana ile Pers prensi I. Kambis’den dünyaya gelen II. Keyhüsrev (II. Sirus – Kuroş) Pers tahtına çıkmıştır.
Med Kralı Astiyag”ın yeğeni Kiros”un saray darbesi sonucu, ilk kez siyasal otorite Güneybatı İran’da yoğunlaşmış olan Pers aristokrasisinin eline geçmiş ve kısa bir süre sonra MÖ 550’li yıllarda güçlü ve merkezi bir Pers imparatorluğunun kuruluşuyla Medler yıkılmışlardır. Medler, isimlerini Medya’dan almış olan ve günümüz İran’ında egemen olmuş bir halktır. Tarihçiler tarafından, Toros-Zagros dağ sistemi içinde ve Dicle’nin doğusunda yaşadıklarından dolayı, verimli ve üretken bir medeniyetin toplumu olarak nitelendirilmişlerdir.
Urartulardan sonra, doğuda bulunan ve Mezopotamya medeniyetinin en önemli kabilelerinden biri olan Gutilerin bir devamı gibi Babillerle ittifak halinde hareket eden aslen Aryen kökenli olan Med aşiretler federasyonu, MÖ 625’li yıllarda Asur İmparatorluğu’nu yıkmışlardır. Babil bir defa daha ve son kez üstünlük sağlamıştır. Medlerin federasyonu, yükselen Aryen-Pers kökenli Akhamenit hanedanlığı için bir geçiş rolünü oynar.
Herodot, eserinde altı Med aşiretinin isimlerini listelemiştir: Bu aşiretler şunlardır : Buslar, Paretakenler, Strukhatlar, Arizantlar, Budiler, ve Maglar.
Herodot eserinde Medlerin Perslerle aynı aletlere; ve Medlerle Perslerin günlük giyimlerinin birbirinden farksız olduğunun belirtmiştir. Medler eski dönemlerde herkes tarafından Aryanlar olarak anılmış ancak Laz-Kolhisliler, Atina’dan buraya geldikleri zaman, isimlerini Media olarak değiştirdiklerini belirtmektedir.
Medlerin tarihi ve kökeni fazlasıyla belirsizdir. Bu dönemlere ait herhangi bir ayzıt mevcut değildir. Bu döneme ait bir takım bilgilere o dönemi anlatan hikayelerden elde edilmektedir.