Osmanlı Devletinde medreselerin önemi nedir?
Osmanlı Devletinde yapılan medreselerin yapılma amacı devletin ihtiyaç duyduğu dini, idari ve adli alandaki personelin yetiştirilmesi içindir. Osmanlı Devleti’nde günümüzün orta eğitim ve yüksek öğrenim kurumlarının temeli bu medreselerde verilen eğitime dayanır. Bu dönemde yapılan ilk medrese Orhan Bey döneminde inşa edilmiş ve hizmete açılmıştır. Orhan Bey döneminde açılan bu medreseyi Davud-u Kayseri adındaki bir kişi ilk olarak İznik’te açmış. Daha sonra Yıldırım Beyazıt zamanında ve 2. Murat zamanında, medreselere hazırlık bölümleri de ilave edilerek bu medreseler daha fazla geliştirilmiştir. Fatih Sultan Mehmet zamanında yapılan Sahnı Seman medreselerinde ise tefsir ( Kur’an açıklanması ), fıkıh ( İslam hukuku ), hadis ( Peygamberin sözleri ), kelam ( Akıl ve bilim yolu ile ayetleri açıklama ) ve Arap dili ve edebiyatı derslerinin okutulduğu bir ilahiyat fakültesi düzeyindeydi. Kanunu Sultan Süleyman zamanında yapılan Süleymaniye Medresesi sayesinde Osmanlı Devletinde görülen eğitim ve öğretim en üst düzeye yani zirveye çıkmıştır. Bu dönemde Süleymaniye Medresesi’nde fen ve tıp alanında da kişilere eğitim verilmiş.
Medreselerde eğitim gören öğrenciler, burada ilk aşamayı tamamladıktan sonra Hariç ve Dahil denilen medreselerde de eğitim görüp, daha sonra Sahnı Seman ve Süleymaniye medreselerinde eğitimlerine devam ederlerdi. Bu medreseleri bitiren ve mezun olan öğrenciler kadılık ve müderrislik için diploma yani icazet alırdı. Orta düzeydeki medrese öğrencilerine softa, yüksek düzeydeki medrese öğrencilerine ise, danişment denilirdi. Sahnı Seman medresesini bitiren kişilere icazetname denilen bir diploma verilirdi. Medreselerde görevli olan öğretim görevlisine müderris denmekte, öğretim görevlisinin yardımcısına da muid adı verilmekteydi. Sahnı Seman düzeyinde olan ki bir medreseyi bitirip mezun olan ve atama bekleyen kişilere ise, mülazemet adı verilmekteydi.
Medreseleri bitirmiş yani mezun olmuş kişiler kadı, müderris, müftü, defterdar, imam, hekim ve nişancı gibi görevlerde bulunurdu. Tarihte Türk İslam devletlerinde de olduğu gibi, Osmanlı Devletinde de kişilerin eğitim ve öğretim hizmetleri vakıflar tarafından karşılanmıştır. Medreselerin mali ihtiyaçları vakıf topraklarıdır. 17. Yüzyılla birlikte medreselerin bozulma nedenleri içinde, felsefe ve mantık gibi akli bilimlerin boş ve gereksiz olduğuna karar verilmesi, devlet büyüklerinin yaptığı müdahaleler sayesinde bazı ulema çocuklarına küçük yaşlarında müderrislik verilmesi, öğrencilerin yeteri kadar öğrenim yapmadan müderris olmaları gibi etkenler sayılabilir.
Osmanlı Devletinde yapılan medreseler:
- İbtida-i Haric Medreseleri
- Hareket-i Haric Medreseleri
- İbtida-i Dahil Medreseleri
- Hareket-i Dahil Medreseleri
- Musila-i Sahn Medreseleri
- Sahn-i Seman Medreseleri
- Ibtida-i Altmisli Medreseleri
- Hareket-i Altmisli Medreseleri
- Musila-i Süleymaniye Medreseleri
- Süleymaniye Medreseleri
- Daru’l Hadis Medreseleri