Serbest Cumhuriyet Fırkası nedir?
Ülkemizde cumhuriyet ilanından sonra, sosyal, siyasal ve idari alanlardaki düzenlemeler arka arkaya gerçekleştirilirken, ekonomik bağımsızlığında aynı şekilde sağlanmasına çalışılıyordu. Ancak milli mücadele esnasında işgal edilen yerlerin üretim potansiyelinin de yerle bir edilmesi ekonomik anlamda ülkeyi oldukça zor durumlara sokmuştu. Hükümetlerin bütün gayretlerine rağmen toplumun her kesiminin yeterli iyileştirmeden yararlanmasını sağlamak mümkün olmamıştır. Mustafa Kemal Atatürk, gerek yapmış olduğu inkılaplar gerekse bunların toplum tarafından anlaşılıp benimsenmesi için sürekli olarak halk ile iletişime geçmiştir. Halk ile iç içe olmuştur. Yurt gezilerinde karşılaşmış olduğu ve şahit olduğu olumsuz durumlarda hükümetin kontrolsüz olmasından da kaynaklanan hususlar olduğunu düşünen Mustafa Kemal Atatürk, bu sıkıntıların uzun yılların eseri olduğunu düşünüyordu.
Türkiye’deki siyasi vaziyetin öngörülmüş olan çok partili sisteme kavuşmasını sağlamak, millet işlerinin hükümetin millet tarafından dolaylı kontrolü ile yürümesine olanak sağlamak da Mustafa Kemal Atatürk’ün gerçekleştirmeye çalıştığı bir durumdu. Bu çerçevede, mecliste bir muhalefet partisinin faaliyet göstermesini, halkın durumunun iyileştirilmesine katkı sunması gerektiğini düşünmüştür. Daha önce kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ile yaşanmış olan olumsuz tecrübenin de etkisiyle Atatürk, yeni partiyi, yakın arkadaşı Ali Fethi Okyar’ın kurmasını istemiştir.
Cumhuriyet hükümetlerinin hızla kalkınmak amacıyla başlatmış oldukları millileştirme ve yatırım faaliyetlerinin maddi yükünün tek bir nesile taşıttırlmasının doğru olmadığını düşüncesi ile hükümetin ekonomik politikalarını eleştiren Fethi Okyar, Ahmet Ağaoğlu gibi isimler liberal anlayışlı siyasi kimliklerin yer alacağı bir parti hem hükümetin kendisine çeki düzen vermesini sağlar hem de demokrasi kültürünün yerleşmesine katkı sağlayabilirdi. Partinin meclis içerisinden desteğini ve finansmanını sağlayan Atatürk, kız kardeşi Makbule Hanımı ve yakın arkadaşı Nuri Conker’I partinin kurucuları arasında göstermiştir. Bu partinin kurucuları ile cumhuriyetin ve laikliğin devamlılığı konusunda aynı görüşte olduklarını vurgulayan mektuplaşmadan sonar 12 Ağustos 1930 tarihinde kurulmuş olan Serbest Cumhuriyet Fırkası, ülkemizin siyasi hayatına canlılık katmış ancak fazla uzun ömürlü olamamıştır.
Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kuruluşu mevcut hallerinden memnun olmayan kitleler için adeta bir umut ışığı olmuştur. Özellikle 1929 yılında bütün dünyada etkili olan ekonomik bunalımdan en çok etkilenmiş olan Ege Bölgesi’nde partinin teşkilatı kendiliğinden ortaya çıkmıştır. Ali Fethi Okyar’ın İzmir’e yapmış olduğu gezi, yeni partinin Cumhuriyet Halk Partisi yöneticileri ile iktidar mücadelesini de alenen başlatmış oluyordu. Halkın göstermiş olduğu ilgi karşısında heyecanlanan ve mevcut koşullarda yapılacak seçimde iktidar olacakları beklentisine girmiş olan Fethi Bey ve arkadaşları partiye katılan taşra teşkilatını meydana getiren kadroları kontrol edememişlerdir. Bunlar arasında cumhuriyetin ilanından beri yapılan düzenlemelerden rahatsız olan kesimler de yer almaktaydı. Özellikle küçük yerleşim yerlerinde Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kazanması halinde inkılaplardan vazgeçileceği propagandası yapılmaya başlanmıştır. Halk partisi yöneticileri de muhalefet yapacak, iktidara geçmeyi düşünmeyecek bir organ olarak kurulmasını desteklemiş oldukları yeni partinin iktidarı ellerinden alabileceği endişesi ile propagandaya hız vermişlerdir.
Mustafa Kemal’in çok partili hayatın yerleşmesine verdiği önemden dolayı iki parti arasında hakem rolünü benimsemesi halkın desteğini belirgin bir biçimde yeni partiye yönlendirmiştir. Yapılan belediye seçimlerinde Serbest Cumhuriyet Fırkası bir büyükşehir, otuzdan fazla ilçe belediyesinde seçimi kazanmayı başarmıştır. Fethi Bey ara seçimlerde Gümüşhane milletvekili olarak meclise girmiştir. Kısır çekişmeler yüzünden parti 17 Kasım 1930 yılında fesih kararı almıştır.