Seçim sistemleri nelerdir?
Seçim sistemi, memleketi temsil yetkisi, kanuni şartlara uygun kişilerin, bir kısım yada bütün vatandaşlar tarafından tespit edilmesine ait bir sistemdir.
Şuanda tüm dünyada milletvekili genel seçimlerinde çok farklı sistemler vardır. Bu seçim sistemlerini “çoğunluk esasına dayanan sistemler, nispi temsil esasına dayanan sistemler ve karma sistemler” olarak üç bölümde toplamak mümkündür. Bu seçim sistemleri ülkeden ülkeye farklılıklar göstermektedir. Şimdi bu başlıkları teker teker ele alarak inceleyeceğiz
Çoğunluk Esasına Dayanan Seçim Sistemleri
Kendi içinde, “tek türlü dar bölge çoğunluk sistemi, blok oy, alternatif oy ve iki turlu çoğunluk sistemi” olarak dört ana başlıkta toplanmaktadır. Çoğunluğa göre seçim sistemlerinin kendilerine ait özellikleri ve işleyiş yöntemleri vardır bu yöntemler aşağıda sıralanmıştır:
İki turlu dar bölge çoğunluk seçim yönteminde; ülke seçim bölgelerinde tek bir aday çıkaran bölümlere ayrılır. bu ayrılmış seçim bölgelerinden en çok oyu alan aday, milletin temsilcisi yani milletvekili hakkına kavuşmuş olur. Seçilebilmek için mutlak çoğunluk aranmaz, göreli çoğunluk sayısı milletvekili seçilmesi için yeterlidir. Blok oy sistemi; seçim bölgelerinden birden fazla kişinin seçilmesine imkan sağlar. Aday esaslı blok oy sisteminde oy kullanacaklar siyasi partiler yerine aday olan kişilere oylarını verir. Alternatif oy sisteminde seçim bölgelerinden yalnızda bir kişi seçilir. Seçme o seçim bölgede seçime katılan adayları yukarıdan aşağı listelenerek istenilen alternatif oy sisteminde, seçilebilmek içinmutlaka yüzde 50 oy oranını geçmek zorundalar. İki turlu çoğunluk seçim sisteminde her seçim bölgesinden tek bir aday seçilmekte birlikte ilk oylmadama yüzde 50 geçme zorunluluğu aranmaktadır.
Nispi Temsil Esasına Dayanan Seçim Sistemleri
Nispi temsil esaslı seçim sistemi, “liste usulü nispi temsil sistemi, karma üyeli nispi temsil ve aktarılabilir tek oy” üç ana başlık altında toplanmaktadır detaylı bilgiler şöyle:
Liste usulü nispi temsil sisteminde, oy kullanacak kişiler siyasi partiler için oy kullanırlar, adaylar da siyasi partilerin elde ettikleri oylara göre milletvekili seçilme olanağı bulurlar. Bu sistemde ülke seçim bölgelerinde birden fazla milletvekili çıkarabilir. Liste usulü nispi temsil sisteminde ise siyasi partiler aldıkları oylar sayesinde milletvekili sayıları arasında genellikle orantılı bir sistem vardır. Oy oranı az olan siyasi partilerin Meclis’te halkı temsil etmesi sağlanır.
Karma üyeli nispi temsil sisteminde Meclis’i küçük yerlerden çoğunluk oranına,diğer kısmı da ülke genelinden nispi temsil esasına dayanarak milletvekilleri belirleyip meclise göndermektedir.
Aktarılabilir tek oy seçim sistemi, çok karışık bir sistemdir. Yukarıdan aşağı yani birden başlayarak sıralamaları yapılır belirlenen seçilme oranını aşan adaylar kazanmış olur.
Karma Seçim Sistemleri
Bu seçim sistemi modelinde hem çoğunluk hem de nispi temsil sistemleri bir beraber işlemektedir. Ülkenin toplam siyasi parti milletvekili sayısının hangi oranda çoğunluk esasına, hangi oranınında da nispi temsil sistemine göre seçileceği ülkeden ülkeye farklı uygulamalar gösterebilmektedir.
Ülkemizdeki şuanda devam eden seçim sistemi ise 1961 yılından bazı değişikliklere uğrasa da uygulanmaktadır .Mevcut seçim modelimize ilişkin yapılan en büyük eleştiri; % 10 oranındaki ülke seçim barajına yöneliktir. Bu oran seçim dönemlerinde her parti tarafından düşürüleceği belirtilmesine rağmen hala değişmemiştir. Batıda bu oran en fazla % 5 olduğu göz önüne alındığında, ülkemizdeki %10’luk barajın kabul edilebilir olmadığı açıktır.