Safranbolu neresidir?

Karadeniz Bölgesi’nin Batı Karadeniz Bölümü’nde yer alan turistik bir yerdir. Araç çayı vadisinin kuzey bölümünde kurulmuş olan Safranbolu, daha önce Zonguldak iline bağlı olan aynı adlı ilçenin merkezidir. Şimdi ise Karabük ilimize bağlı olan en büyük ve gelişmiş ilçedir. Eski bir yerleşim alanı olan ilçe toprakları kuzeyde bartın çayının yukarı kesiminden güneyde Filyos Çayı vadisine kadar uzanmaktadır. Fiilyos Çayına bu bölgede Soğanlı Çayı adı da verilmektedir.

Kesin olarak bilinmemekle birlikte isminin eskiden bu bölgede yaygın olarak yetiştirilmekte olan safran bitkisinden kaynaklandığı sanılmaktadır. 19. yüzyıl ortalarında Osmanlı Devleti’nden yurtdışına satılan safranın önemli bir bölümü Safranbolu’da üretiliyordu. Katıldığı yiyecekleri sarıya boyayan safran eczacılıkta ve boyacılıkta da kullanılmaktadır. Ülkemizde de zerde yapımında kullanılmakta olan safran dünyanın en pahalı baharatıdır. Safran üretimi günümüzde Safranbolu’ya bağlı birkaç köyde devam ettirilmektedir. Eski kaynaklara göre, önemli bir ticaret merkezi olan Safranbolu kentinin çevresindeki toprakların önemli bir bölümü verimli tarım alanlarından oluşuyordu. Bağlar ile bahçelerin yaygın olduğu bu bölgede dut üretiminin geliştirilmesi için Osmanlı Devleti’nin özendirici bazı çalışmalar yaptığı bilinmektedir. Safranın yanı sıra çavuş üzümleri ile de ünlü olan Safranbolu yöresindeki çam ormanlarında yapılan odun ve kereste üretiminden büyük ölçüde gelir elde edilmektedir. Halkının bir bölümü Rumlar ’la Ermeniler ’den oluşan bir kentin çevresindeki canlı tarım ve ormancılık faaliyetlerinden elde edilen kazançla, özellikle 19. Yüzyıl sonlarında Safranbolu’nun zenginleştiği sanılmaktadır. Daha 18. Yüzyılda dönemin koşullarına uygun biçimde kentleşmeye başlayan Safranbolu, 19. yüzyılda daha da gelişti. Günümüzde uygun mimari yapısı ile Safranbolu’yu turizm açısından çekici kılan 2-3 katlı evlerin çoğu yörenin ve kentin zenginleştiği bu bu dönemden kalmadır.

Safranbolu, “şehir” olarak adlandırılan kent merkezi, Kıranköy ve Bağlar olmak üzere üç bölümden oluşur. Küçük akarsu vadileri ile parçalanmış engebeli bir arazide kurulmuş olan kent merkezi ile Kıranköy’de birbirinin görüş alanını kapatmayacak biçimde yamaçlara yayılmış olan evler yüksek avlu duvarları ile çevrilidir. Kışın geçirildiği bu evlerin avlu duvarları soğuk rüzgarları engeller. Bu mevsimde tavanları daha alçak, pencereleri az sayıda ve daha küçük olan orta katlarda oturulur. Havalar ısındığında bol ve geniş pencereli, yüksek tavanlı üst katlar daha serin olur. Yaz sıcakları başladığında, Bağlar’da bulunan, sıcağın etkisini azaltacak biçimde tasarlanmış, açık sofalı ve camsız pencereli evlere taşınılır. Bu evlerde kışlık yiyeceklerin hazırlandığı ve pekmez kaynatıldığı mekanlarda vardır.

Bağlık ve bahçelik bir alanda kurulmuş olan Bağlar’daki evlerin çevresi genellikle bahçeyle çevriliyken, şehir ve Kıranköy’deki evlerin avlusunda geniş bahçelere rastlanmaz.Safranbolu’da kışın geçirildiği kesimde sokaklar oldukça dardır. Evlerin ahşap payandalarla desteklenen çıkmalı üst katları dar sokaklara taşar.

Üstleri genellikle kiremitle örtülü olan avlu duvarlarında kullanılan yapı malzemesi kerpiç yada taştır. Evler ise ahşap iskeletin araları tuğla, yassı küçük taş yada kerpiçle örülerek yapılmıştır. Bu yapı biçimine hımış adı verilir. Evlerin iç bölümlerinde ahşap malzeme egemendir. Duvar ve tavanlarda ahşap işlemeciliğinin yöreye özgü zengin örnekleri görülür. Ev örneklerine, Göynük, Taraklı, Beypazarı, Odunpazarı gibi Türkiye’nin birçok yerinde rastlanan Klasik Osmanlı kent mimarisini yansıtan tarihî Safranbolu evleri ile ünlü olan bu turistik şehir, bu özelliği sayesinde 17 Aralık 1994 tarihinden itibaren Türkiye’de Dünya Miras Listesi’nde yer alan 9 kültürel varlıktan biridir ve turistik ilgi çekmektedir.