Mecelle nedir?
Mecelle, asıl ismi ile Mecelle-i Ahkam-ı Adliye olan Osmanlı Devleti döneminde 1869-1876 yılları arasında Ahmet Cevdet Paşa başkanlığında bulunan bir Hanefi mezhebini iyi bilen ilmi heyet ile beraber hazırlanan, İslam hukukuna bağlı kalınarak oluşturulan kanunun ismidir. Mecelle bu lugatta ki manası ile içinde hikmet bulunan kitap, sahife veya ciltlenmiş dergi ve kitap manalarına gelmektedir. Osmanlı döneminde hazırlanın bu kanun yürürlüğe girmesi ve uygulanmaya başlaması 1877 yılında Sultan Abdulhamit Han zamanında başlanmıştır. Fakat bu kanun 1926 tarihinde yürürlükten kaldırılmıştır.
Mecelle tarihte en geniş kapsamlı bir kanun olarak hazırlanmış 1851 maddeden oluşmuştur. Kanun hazırlanırken İslam hukukuna bağlı kalınarak hazırlandığı için İslam devletlerinde uygulanan kanunların bir bütünü olarak oluşturulmuş ve hatta bugün medeni kanunumuzun ve hukuk usulünün birçok bölümünü bu kanun ihtiva etmektedir. Kurulan diğer Müslüman Türk devletlerinde olduğu gibi Osmanlı devletinde de asırlar boyunca uygulanan idari, askeri, iktisadi ve toplum hayatı noktasında tüm kanunlar Kuran hukukuna bağlı kalınarak ve bu kanunun tam tasdik görmesi ile oluşturmuş ve toplum içinde bu kanunlar mükemmel bir şekilde asırlar boyunca uygulanmıştır.
Osmanlı devleti dönemi 1800’lu yılların sonuna doğru gelindiğinde toplumda toplum hayatında ve şer’i kanunların uygulanmasında bazı düzensizliklerin olması, yani bir mesele hakkında hüküm verirken insanlar farklı farklı fetvalar alabilmesi ve verilmesi, buna binaen davalarda alınan kararlarda içtihat birliğinin olmaması toplumda halkın devlete karşı güvenini ve itibarını sarsıyordu. Ayrıca bu dönemde yabancı ülkelerin Osmanlı Devleti üzerinde baskı oluşturması yüzünden ve diğer dinlerdeki (özelikle hıristıyan ) tebaları oluşturan kanundan eşit haklar alabilmesi için devlet üzerinde baskıları arttırmışlardır. Bundan dolayı yeni bir kanuna ihtiyaç zaruri hale gelmiştir.
Bu kanunun hazırlanmasında iki farklı görüş ortaya çıkmıştır. Birisi Ali Paşa’nın ve taraftarlarını görüşü olan batıdan alınacak kanunla İslam hukukunu birleştirmek istemesine karşılık Ahmet Cevdet Paşa ve Hanefi mezhebine bağlı kalınarak, oluşturulacak bir kanun medeni kanun görüşünü ortaya atmışlardır. Yapılan müzakereler ve tartışmalar sonucunda Ahmet Cevdet Paşa ve taraftarlarının görüşü kabul edilerek mecelle cemiyeti adında bir kurum oluşturmuş. Kurulan bu Mecelle Cemiyeti, 1869 tarihinde çalışmalarına başlamıştır. 7 yıl çalışmadan sonra Mecelle Ahkam-ı Adliye denilen medeni kanun vücuda getirmiş ve 1877 yılında yürürlüğe girmiştir. Bu dönem içerisinde Ahmet Cevdet Paşa büyük mücadeleler ve sıkıntılar içinde bu kanunun hazırlanmasında başarılı olmuş ve birçok engeli aşarak 7 yılda çalışmaları kalmaya bilmiştir tamam iştir.
Bu mecelle kanunu toplam olarak bir giriş 16 kitaptan veya kısımdan oluşan bir medeni kanundur. Bu kitaplar şöyledir: birinci kısımda temel fıkıh bilgileri bulunuyor. 2. kitap, Kira bilgilerinden, 3. kısım, Kefil Olmak alakalı bilgiler, 4. kısım Havale ile ilgili bilgi, 5. kısım, Rehin meselesiyle alakalı konu, 6. kısım, Emanet kavramı ile alakalı kanunlar, 7. kısım, Hibe bağışlamakla ilgili bilgi vardır. 8. kısımda, Gasp ve Zarar’dır, 9. kısım, Hicr ve Ikrah olarak, 10. Kısımda verilen bilgi, Şirketler ve Sosyal Bilgiler’dir. 11. kısım, Vekâlet’le ilgili kanunlar, 12. kısım, Sulh ve Afv’dır. 13. kısım, Ikrar’dır. 14. Kısımda bulunan kitap, Dava’dır. 15. kısım, İsbat ve Yemin’dir. Son olarak da 16. kısımda, Hakimlik oluşan bir kitaptır.
Mecelle içerik bakımından toplumdaki insanları yaşayışında bir hürriyet ve serbest bir iradeyi esas alınarak kabul edilen bir yapısı bulunmaktadır.
Ayrıca mecelle dönem olarak zamansız bir durumda kapatıldığı için tamamlanamamış ve birçok kısım eksik kalmıştır. Medeni kanunda eksik olan kısımları ise, miras, evlenme boşanma, gaib, vakıf, vasiyet ve mefkud denen konularda eksik kalmıştır. Eksik kalan konular mecellede yazılamamış olmasına rağmen, bu mevzular fıkıh kitaplarında teferruatlı bir şekilde anlatılmış ve yazılmıştır. Bu konularda ki meselelerle alakalı dindeki hükümleri gerektiği biçimde açıklanmıştır.
Mecelle, 17 Şubat 1926 yılında hazırlanan yeni Medeni Kanununun kabul edilmesinden sonra, çıkartılan yeni bir kanunla 4 Ekim 1926 yılında yürürlükten tamamen kaldırılmıştır.