Kayıt dışı ekonomi nedir?
Ülkemizde olduğu gibi dünya çapında her ülkenin mücadele ettiği ve önlemek için çok kapsamlı önlemler aldığı kayıt dışı ekonomi, Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) ölçümlerine yansımayan faaliyetleri tanımlamak için kullanılan bir tabirdir. En yalın tanımla kayıt dışı ekonomi; devletin şahsından gizlenen ve bu sebepten ötürü kayıt altına alınamayan, kayıt altına alınmadığı ve/veya alınamadığı için de üzerinde herhangi bir denetim yapılamayan tüm faaliyetlerdir. Kayıt dışı ekonomi mal ve hizmet üretimiyle ilişkili bir kavramdır. Devletin yapılan mal ve hizmet üretimini denetleyememesi bu faaliyetlerden elde edilen kazancın da vergilendirilememesi manasına gelir.
Türkiye’de kayıt dışı ekonomi kapsamına giren bir şekilde çok fazla kazanç sağlandığı iddia edilmektedir. Vergi toplanmasında birçok aksaklığa sebep olan ve bu sebepten ötürü ülke ekonomisinin olumsuz yönde etkilenmesine neden olan kayıt dışı ekonomi, birçok insanın vergi ödememek için başvurduğu bir yöntemdir. Her ne kadar insanlar vergi ödemeyerek mal ve hizmet takasını daha ucuza yapmaya çalışsa da, aslında alınmayan bu vergilerden ötürü ülke ekonomisi olumsuz etkilenmektedir. Geçim sıkıntısını çektiğini ve bu nedenle kayıt dışı ekonomiye yöneldiğini söyleyen kişiler, aslında ülke ekonomisine bizzat zarar vermekte ve belki de bu sebepten ötürü geçim sıkıntısı çekmektedir.
Sadece ülkemizin sorunu olmayan kayıt dışı ekonomi, küresel boyutta bir problem olarak birçok ülke ekonomisini etkilemektedir. Kendini “medeni” olarak tanımlayan ülkelerin büyük bir çoğunluğunda kayıt dışı ekonominin önlenmesine dair son derece kararlı adımlar atılmış ve engellenen bu kayıt dışı kazanç sayesinde devlet gereken vergiyi toplayabilmiştir. Kayıt dışı ekonominin engellenmesi ülkenin daha fazla vergi toplaması ve sonuç olarak da ülke ekonomisinin pozitif yönlü gelişim göstermesi manasına gelir. Bütünüyle tespit edilemediği için kayıt dışı ekonomide dönen paranın da net rakamlarla ifade edilmesi mümkün olmadığından, geleneksel ölçüm yöntemleri ancak genel bir tahmin yürütülmesini sağlamaktadır.
Hükümet politikalarının da çevresin oluşturulduğu bir konu olması, kayıt dışı ekonominin giderek daha da büyük bir problem olduğunun en iyi göstergelerinden biridir. Vergilendirilmeyen kazanç sebebiyle ülke ekonomisinin olumsuz etkilenmesi ülkedeki tüm vatandaşları etkilemekte ve devlet tarafından yapılması gereken mal ve/veya hizmetlerde aksama yaşanmasına sebep olmaktadır. Serbest rekabet piyasasındaki eşitsizliğin giderilmesi açısından da mücadele edilmesi gereken bir konu olan kayıt dışı ekonomi, hukuki düzenlemelere uyan ve kazancının vergilendirilmesini sağlayan kişilerin de mağdur olmasına neden olmaktadır. Zira vergi ödediği için piyasada dezavantajlı bir hale gelen ve kayıt dışı kazanç sağlayan kişilerden daha az kar elde eden kişilerin haklarının koruması için de kayıt dışı ekonominin önlenmesi gerekmektedir.