Hocalı katliamı nedir?
Hocalı Katliamı Karabağ Savaşı esnasında 26 Şubat 1992 tarihinde Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Dağlık Karabağ bölgesinin Hocalı kasabasında yaşanan ve Azeri sivillerin Ermenistan kuvvetleri tarafından toplu olarak öldürülmesi olayıdır.
1992 yılında 25 Şubat’ı 26 Şubat’a bağlayan gecede Ermeni kuvvetleri Hocalı kasabasında, 83 çocuk, 106 kadın ve 70’den fazla yaşlı olmak üzere toplam 613 kişiyi katletti. Yaşanan bu olay yalnızca insanların katledilmesi değildi. Cesetler üzerinde yapılan incelemelerde bir çoğunun hunharca yakılmış olduğu, gözlerinin oyulduğu görüldü. Hamile kadınlar ve çocukların da bu vahşetin kurbanı olduğu belirlendi.
Dağlık Karabağ’daki Hocalı kasabasına 336.Sovyet Mekanize Alayının desteği ile giren Ermeniler kadın çocuk ve erkek ayrımı yapmadan işkence yapa yapa eşine az rastlanır bir katliam yaptılar. 1980’li yılların ikinci yarısından itibaren SSCB’nin dağılma sürecine girmesi Azerbaycan ile Ermenistan arasında son derece gerilimli bir sürecin başlangıcı olmuştur. Ermenistan Sosyalist Cumhuriyeti Azerbaycan’a ait olan Karabağ bölgesinin dağlık bölgesinde Ermeni nüfusunun fazla olduğunu belirterek bölgenin kendisine ait olduğunu iddia edecekti. 1989 yılında yapılan nüfus sayımına göre Dağlık Karabağ bölgesinin nüfusunun %75’i Ermenilerden, %25’i ise Azerilerden meydana gelmekteydi. Ancak bölgede Ermeni nüfusunun fazla olmasının nedeni Sovyetler Birliğinin uzun yıllar süren politikalarıydı. Bölge tarihi ve hukuki olarak Azerbaycan’a ait topraklardı.
Bölgedeki gerilim 1988 yılında Dağlık Karabağ bölgesinde yaşayan Ermenilerin Azerbaycan’dan ayrılarak Ermenistan’a katılmak istemeleri ile zirveye ulaştı. Dağlık Karabağ Meclisi karar alarak Ermenistan’a bağlandığını ilan etti. Bunun üzerine Azerbaycan, Dağlık Karabağ bölgesinin özerk statüsünü kaldırdığını ve kendisine bağladığını açıkladı.Karabağ özerk yönetimi ise bağımsızlık referandumu yapma kararı aldı. Bölgedeki Azerilerin katılmadığı referandumdan bağımsızlık kararının çıkmasının ardından 6 Ocak 1992 tarihinde Dağlık Karabağ Cumhuriyeti resmi olarak ilan edildi.
Dağlık Karabağ bölgesindeki bu gelişmeler Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki savaşı başlatan asıl neden oldu. 1991 yılının son aylarında başlayan savaş Ermenilerin lehine gelişti. Rusların desteğini alan Ermeniler Dağlık Karabağ bölgesine girerek bölgeyi işgale ettiler. Hocalı kasabasında yaşanan vahşet ise bu savaşın henüz başlarında yaşanan bir katliamdı.
Dağlık Karabağ bölgesinin en önemli tepelerinden biri olan Hocalı kasabası Ermeni kuvvetleri için önemli bir askeri hedefti. Kasaba Hankendi’yle Ağdam’ı bağlayan yolun üzerinde olup bölgenin tek havalimanı için bir üs konumundaydı. İnsan Hakları İzleme Örgütü’nün raporuna göre Hocalı kasabası Hankendi’yi top ateşine tutmuş olan Azerbaycan Kuvvetleri tarafından üs olarak kullanıldığından dolayı Ermeni kuvvetler tarafından top ateşine maruz kalmıştır.
1991 yılının Aralık ayında Hankendi çevresine yerleşen ve Azerilerin yaşadığı Kerkicahan kasabasının alınmasından sonra, Hocalı kasabası Ermeni ler tarafından abluka altına alındı. 30 Ekim günü itibariyle karayoluyla ulaşım kapanmış ve ulaşım vasıtası olarak sadece helikopter kalmıştı. 20 Kasım 1991 tarihinde Hocavend’da Mi-8 helikopterin Ermeni kuvvetleri tarafından vurulması ve 20 kişinin ölümünden sonra, hava ulaşımı da sekteye uğramıştı. İşgalden önce 1991-1992 yıllarının kış aylarında Hocalı sürekli olarak bombardıman altında kalmıştır. Hocalıdan çıkmış olan mültecilerin İnsan Hakları İzleme Örgütü’ne söylediklerine göre, bombardımanlar açık bir şekilde sivil hedeflere karşı yönlendirilmiştir. Saldırı öncesinde, birkaç ay kasabada elektrik ve gaz kesilmişti.
26 Şubat 1992 tarihinde Hocalı kasabası yağmalanmaya maruz kalmış ve kasaba yok edilmiştir. Kasaba Alef Hacıyev komutasındaki yaklaşık 160 hafif silahlı kişiden meydana gelen Özel Polis Gücü (OMON) birlikleri tarafından savunulmaktaydı. Ayrıca 200 kişiden oluşan bir savunma kuvveti daha mevcuttu.
Bir gece önce akşam saat 11 civarında, 2.000 Ermeni savaşçısı, Hocalı Kasabasının üç tarafındaki yüksekliklerden ilerleyerek, kasaba sakinlerini doğudaki açılışa doğru sıkıştırmışlardı. 26 Şubat sabahına kadar mülteciler Dağlık Karabağın doğu tepelerine ulaşmış ve Azeri kenti olan Ağdam’a doğru inmeye başlamışlardı. Burdaki tepeciklerde yerleşen sivilleri güvenli arazide takip etmiş olan Dağlık Karabağ kuvvetleri onlara ulaşmışlar. Hocalı’da yaşanan bu katliama karşı Birleşmiş Milletler ve Batılı devletler sessiz kaldılar. Ancak daha sonra İnsan Hakları İzleme Örgütü, Hocalı Katliamı’nı Dağlık Karabağ’ın işgalinden itibaren gerçekleşen en büyük sivil katliamı olarak nitelendirmiştir.