Göz aşısı nedir?
Aşılama, iki çeşit bitki parçası ele alınarak bir bitkiymiş gibi kaynaşmasını ve büyümesini sağlamak için yapılmakta olan bir tür birleştirme işlemidir. Diğer bir deyişle aşılama, bitkilerde uygulanan tohumsuz çoğaltma işlemidir. Aşılamada kalem, çoğaltılması istenilen bitki çeşidinin yeni bir bitki oluşturma yeteneğine sahip olan bir parçası, anaç ise üstün özelliklerinden faydalanılmak istenen bitki çeşidinin bir parçasının (kalemin) üzerine çeşitli yöntemler kullanılarak birleştirildiği ve ana köke sahip olan bitki çeşididir.
Aşılama tekniğinin amaçları ise;
1- Tür ve çeşidin ismine göre üretimi,
2- Başka ve daha kolay yöntemler ile çoğaltılamayan çeşitlerin çoğaltılması,
3- Çeşit değişimi yapmak,
4- Anaçların kuraklığa, tuzluluğa vb. dayanımları gibi bir takım özellikler bakımından üstün özelliklerinden yararlanarak bunlara dayanıklı olan çeşitlerin çoğaltılması ve yetiştirilmesidir.
Uygulanan aşı yöntemleri şunlardır:
1- Göz Aşıları : Altında odun dokusu olan olmayan küçük bir kabuk parçası ile bunun üzerindeki tek bir göz ile yapılan aşılara göz aşısı denir. Göz aşıları, sadece bir tomurcuğun (gözün) kullanıldığı özel bir kalem aşısı çeşididir. Göz aşıları meyve ağaçlarının çoğaltılmasında, kalem aşılarıyla kıyaslandığında daha çabuk uygulanabilir. Göz aşıları daha çok küçük fidanlarda kullanılmaktadır.
Göz aşılarının uygulandığı dönemlere göre zamanları;
a) İlkbahar Mart-Nisan aylarında
b) Mayıs sonu-Haziran başı
c) Temmuz sonu-Eylül başı
Durgun göz aşısı ve sürgün göz aşısı olmak üzere iki şekilde uygulanmaktadır.: Toprak seviyesinden yaklaşık 15 santim yükseklikten itibaren, aşı çakısının ucu ile anacın kabuğu (T) şeklinde kesilir. Kesik kısmın iki kenarındaki kabuk, aşı çakısının tırnağı ile yerinden kaldırılır. Daha sonra üzerinde aşı gözlerinin olduğu kalem ele alınır. Bir gözün üst ve altında bir parmaklık bir kısım bırakıldıktan sonra, gözün altı hafif odunlu olarak kesilir. Anacın tepesinin yüksek kısmında iki anacın kesilen kısmına yukarıdan aşağıya doğru sürülerek yerleştirilip, rafya ile sarılır. Göz aşılarının tutup tutmadıkları, aşıdan yaklaşık 15-20 gün sonra belli olur.
Önemli göz aşısı çeşitlerinden biri “T Göz Aşısı” diğer adıyla “Kalkan Aşı” dır. Bu aşı yöntemi göz aşıları içinde en çok bilinen ve yetiştiriciler tarafından en çok tercih edilen bir yöntemdir. Genel olarak 6 mm ile 2.5 cm arasındaki çapa sahip anaçlara büyüme döneminde uygulanır. Aşı topraktan ortalama 5-25 cm yükseklikte yapılır. Anaç T şeklinde kesilir. Göz ise kalkan şeklinde odunlu ve odunsuz olarak kesilir ve anaçta açılan T içerisine yerleştirilir. Aşı yeri rafya ile hava almayacak şekilde bağlanır. Aşı bağı 15-20 gün sonra kesili.
Diğer bir göz aşısı yöntemi “Ters T Göz Aşısı” yöntemidir.
Yağmurlu bölgelerde yağmur sularının açılan T içerisine girmemesi ve enfeksiyona neden olmaması için daha çok ters T aşı metodu uygulanmaktadır. Ancak burada, anaçta yapılan kesim ters T şeklinde yapılıp, aşı gözü alınırken de kalemdeki kesim üstten alta doğru yapılmaktadır.
Yama göz aşısı yine uygulanan bir göz aşısı yöntemidir. Dikdörtgen şeklindeki bir kabuk parçasının anaçtan kesilip çıkarılması ve kalem üzerinde aynı büyüklükte bir kabuk parçasının çıkartılıp yerine anaçtan kesilmiş olan ve bir göze sahip olan parçanın anaç üzerine yerleştirilmesi şeklinde uygulanmaktadır. Genel olarak bu yöntem T göz aşısının başarısız olduğu tür ve çeşitlerde uygulanmaktadır. Bu aşıda başarılı olmak için, gece ve gündüz ısı farkının fazla olmadığı dönemler seçilmelidir. Aşı çabuk bir şekilde yapılıp, çabuk şekilde bağlanmalıdır. Flüt göz aşısı da bir göz aşısı yöntemidir. Bu aşı yama göz aşısına benzemektedir. Tek farkı, çıkartılmış olan kabuk parçasının gövdeyi tamamen saracak şekilde büyük olmasıdır.
Yongalı göz aşısı uygulanan bir diğer aşı yöntemidir. Bu aşı yöntemi ilkbahar mevsiminde büyüme başlamadan önce ya da yaz aylarında su eksikliği ya da başka bir nedenden dolayı büyümenin durduğu durumlarda kabuğun odundan kolaylıkla ayrılmadığı zamanlarda yapılır. En önemli husus anaçta açılan T’ye yongalı gözün çok iyi yerleştirilmesi ve çok iyi şekilde bağlanmasıdır. Yongalı göz aşısı, durgun mevsimin dışında, Nisan ve Mayıs aylarında, arazi koşullarında durgun gözlerle de yapılabilmektedir.