El Biruni kimdir?
Bilinen medeniyet tarihinin en önemli isimlerinden biri olan ve ölümünün üzerinden neredeyse 2 bin yıl geçmiş olmasına rağmen bilim tarihçilerinin hakkında hala araştırma yaptığı El Biruni, 10. yüzyılda yaşamış ve bilimin birçok farklı alanında çalışmalar yapmış bir şahsiyettir. Astronomiden coğrafyaya, tarihten matematik ve doğa bilimlerine kadar oldukça geniş bir alanda çalışmalar yapan El Biruni’nin tam adı, Ebu Reyhan Muhammed bin Ahmed El-Biruni’dir. Eczacılık üzerine de özellikle uygulamaya yönelik çalışmalar yürüten El Biruni’nin eserleri, günümüzde birçok tarihçi ve bilim insanını şaşırtacak derece kesin bilgiler içermektedir. Gerçek anlamda “çok yönlü” bir bilim insanı olan El Biruni’nin tam olarak hangi tarihte doğduğu bilinmediği gibi, ölüm yılının da 1048 ile 1061 arasında olduğu tahmin edilmektedir.
Asya’nın en önemli merkezlerinden biri olan Harezm’de dünyaya gelen El Biruni, Harezmşahlar tarafından saraya alındı ve erken yaştan itibaren matematik ile astronomi bilimleri üzerine eğitim almaya başladı. 17 yaşındayken şaşırtıcı bir biçimde ilk kitabını yazan El Biruni, Harezmşahların dağılmasının ardından İran’a taşındı. İki yıl kadar çalışmalarını İran’da sürdürdü ve memleketine geri dönerek astronomi üzerine yoğunlaştı. 1017 yılında Gazneli Mahmut’un himayesi altına girdi ve Gazni şehrindeki sarayda yaşamaya başladı. Gazneli Mahmut’un bilimadamlarına saygı duymasından ötürü sarayda birçok milletten insan bulunuyordu. El Biruni burada Hintli bilimadamlarının ilgisi çekti ve Hint ülkesi olan Nendese’ye davet edildi. Nendese’de çeşitli çalışmalar yapan ve Hint kültürü ile bilim tarihi üzerine çalışmalar yapan El Biruni, bilgi dağarcığına yeni şeyler katarak tekrar Gazni’ye döndü ve ömrünün sonuna kadar da burada kaldı.
Günümüzde El Biruni’nin yaklaşık olarak 180 eser yazdığı düşünülmektedir. Tüm hayatı bilimsel araştırmalar ve bilimsel eserler yazmakla geçen gerçek bir bilim insanı olan El Biruni, günümüzün dünyasında “saygın” olarak nitelendirilen modern akademisyenlerin oldukça büyük bir bölümünden daha fazla bilimsel içerik üretmiş bir isimdir. Bitkiler, genel tıp ve biyoloji gibi oldukça farklı ve dönemine göre birçok insanın farkında dahi olmadığı alanlar üzerine de çalışmalar yapan El Biruni’nin pek çok eseri Latinceye çevrilerek Avrupa’ya dağıtılmıştır. Günümüzde bilim tarihinde adı geçen birçok Avrupalı araştırmacı, El Biruni’nin eserleri sayesinde bilimsel çalışmalar yapmıştır ancak o dönemde alıntı yapma gibi bir sorun olmadığından El Biruni’nin adı duyulmamıştır.
Trigonometrik fonksiyonlar gibi 10. yüzyılda dünyada sayılı insanın farkında olan matematik kavramları üzerine çalışmalar yapan El Biruni, yarıçapın hesaplanması ve sinüs ile kosinüs gibi fonksiyonların tanımlanmasına yönelik eserler de yazmıştır. Batı dünyanın birkaç asır sonra keşfettiği çoğu trigonometri kavramını bulan El Biruni ayrıca meridyen yayı uzunluklarının hesaplanmasıyla ilgili muazzam derece önemli geometrik çalışmalar da yapmıştır. El Biruni’nin ufkunu, zekasını ve bilim tarihine kattıklarını tam olarak anlatmak için ne yazık ki birkaç paragraftan çok daha fazlasını yazmak gerekmektedir…