Dede Korkut kimdir?
Dede Korkut Türk topluluklarındaki ortak kültürdür. Dedem Korkut, Atam Korkut, Korkut Ata olarak ta tanınır. Azerbaycan, Türkmenistan, Kazakistan, Kırgızistan ve Türk illerinde farklı isimlerle, ancak aynı hikâyelerle tanınmaktadır. Çoğu kaynakta “Oğuzların bilicisi” olarak yer almaktadır. Dede Korkut için bir yaşam öyküsü bulunmamaktadır. Dede Korkut kendi ismiyle anılan Kitab-ı Dede Korkut eserinden bilinmektedir.
Dede Korkut hakkında yazılanlar
Dede Korkut hakkında tarihi kaynaklarda kesin bilgiler bulunmamaktadır. Tarihte Türk İlleri bu kişiye sahip çıkmıştır. Çeşitli eserlerde onun hakkında bazı bilgiler bulunmaktadır. Bu eserler ise;
Cami’u’t Teravih: Bu eser Reşidüddün Fazluhlah-ı Hemedani tarafından yazılmıştır. Tarihin modern anlamda bir derlemesidir. Eser İlhanlı hakanı Gazan Han’ın isteğiyle yazılmış, Asya ve Avrupa’da olan devletlerin tarihi hakkında ilk defa tarafsız bilgilere yer verilmiştir. Eserde Dede Korkut, Oğuzların Bayat boyundan biri olarak gösterilmiştir.
Şecere-i Terakime: Bu eser Türk tarihi açısından unutulmaz ve önemli bir kaynaktır. Ebülgazi Bahadır Han eseri 1659 yılında tamamlamış ve Türkçe yazmıştır. Eserde geniş bir bilgi birikimi sunulmuş, Dede Korkut Oğuzların kayı boyundan olarak gösterilmiş, uzun yıllar yaşadığına değinilmiştir.
Bahrü’l Ensab: Seyyid Muhammed b. Ahmed b. Amidüddin Ali Hüseyni en-Necefi tarafından yazılan bir eserdir. Bu eserde Dede Korkut için dış görünümü hakkında bilgilere yer verilmiştir. Onun aydın birisi olan berrak gözlü olan dev kızdan dünyaya geldiği, 60 arşın boyunda olduğu belirtilmiştir.
Dede Korkut hakkında diğer efsaneler: Onun hakkındaki her şey yazıya aktarılmamış, bazıları halk arasında sözlü şekilde yayılmıştır. Bazı kaynaklara göre 1000 yıl yaşadığı söylenmektedir.
Dede Korkut hakkında ölümsüz olduğuna dair Kazak efsaneleri bulunmaktadır. Kazaklar arasında yaygın inanışa göre, Korkut Ata 20 yaşındayken kendisine rüyasında yaratıklar tarafından ölümsüzlük bahşedilmiş biridir. Allah kendisine “Ölümü kendisi arzu etmedikçe ölmeyeceksin” buyurmuştur. Ölümü hakkında da bazı rivayetler bulunmaktadır.
Dede Korkut’un sahip olduğu özellikler
Dede Korkut hikâyelerinden yararlanılarak, onun hakkında bazı özellikler ortaya konmuştur. Bu özellikler destansı yapıdadır. Destan kişisi olduğundan, olağanüstü özellikleri bulunmaktadır.
- Oğuzların bilicisi olarak bilinmektedir.
- Kahramanlara gelecekten haber vermektedir.
- Kahramanların arasında olan sorunları çözen kişidir.
- Ad koyma geleneği bulunmaktadır.
- Ozanlık yeteneği bulunmakta, kopuz çalmaktadır.
- Oğuzhanlar ile alakalı öyküler anlatır, hakanları över.
- Rivayetlere göre peygamberler ile çağdaştır.
- Kendisine danışılan, bilgedir.
Bu özellikler destansı olduğundan, tarihi bir karakter olarak kabul edilemez.
Kitab-ı Dede Korkut kitabı hakkında
Bu kitapta Dede Korkut hikâyeleri derlenmiştir. Edebi ve toplumsal anlamda çok önemli bir eserdir. Eserde bir kişinin değil, toplumun hikâyeleri toplanmıştır. Buradaki tüm özellikler de Türk toplumuna mal edilmektedir. Kitabın çoğunluğunda Hıristiyanlar ile Oğuzlar arasındaki savaşlar anlatılmaktadır. Fakat bu savaşlardan ziyade toplumun kültürü, sağlam ve kaliteli karakteri ön plana çıkmaktadır. Bu kitapta 12 hikaye bulunmaktadır. Bunlar;
- Dirse Han Oğlu Boğaç Han
- Salur Kazan’ın Evi Yağmalanmadığı Boyu
- Kam Büre Bey Oğlu Bamsı Beyrek
- Kazan Bey Oğlu Uruz’un Tutsak Olduğu Boyu
- Duha Koca Oğlu Deli Dumrul
- Kanlı Koca Oğlu Kanturalı
- Kadılık Koca Oğlu Yüğnek Boyu
- Basat’ın Tepegöz’ü Öldürmesi
- Begil Oğlu Emren’in Boyu
- Uşun Koca Oğlu Segrek
- Salur Kazanın Tutsak Olup Oğlu Uruz’un Çıkardığı boyu
- İç Oğuz’a Taş Oğuz Asi Olup Beyrek Öldüğü
Bu hikâyeler konularına göre sınıflandırılmıştır. Hikâyeler masal değildir. Bunlar destancılıktan hikâyeye geçiş dönemi eserleridir. Olağanüstü olayların anlatıldığı, anlatanın bunlara inandığı destanlara göre, bu hikâyelerde destan özelliği taşır. Anlatım, tanzim ediliş ve dil bakımından Batı destanlarına benzemektedir. Destanlardan farklı olarak amaçlar kullanılmıştır. Bu amaçlar hikayenin temeli olur.