Antep fıstığı nasıl yetiştirilir?
Antep fıstığı ülkemizde birçok ilde yetiştirilmekle birlikte, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin geleneksel ürünlerinden biri olup, Gaziantep, Şanlıurfa, Siirt, Adıyaman, Kahramanmaraş, Mardin ve Diyarbakır illerinde daha çok üretilmektedir.Antep fıstığının % 90’ı buralarda yetiştirilmektedir. Aydın ve İzmir’de son zamanlarda üretimine ağırlık verilmeye başlanmıştır.
Antep fıstığı yetiştirilirken bahçe tesisi çok önemlidir. Bahçe kurulurken iyi bir planlama yapılması gerekmektedir. Araziye kaç metre dikim aralığı verileği enine ve boyuna çizilir. Çizgilerin kesiştiği yerler çukurların açılacakları yerlerdir. Antep fıstığı çöğür anacı ile kurulan tesislerde kıraç yerlerde 10-12 metre taban arazilerde ise 8-10 metre sıra mesafeleri bırakılır.
Çukurların geniş ve derin olması, köklerinin daha iyi gelişebilmesi açısından son derece önemlidir. En uygun çukur boyutları 50 x 50 x 50 cm. boyutlarındadır. Traktörün kuyruk miline bağlanmış olan burgu ile açılan çukurların dip kısımları ve kenarları çok sertleştiğinden dolayı fidan köklerinin gelişebilmesi için bu kısımların yumuşatılması gerekmektedir. Çukur başına 3 kg yanmış çiftlik gübresi ve 200 gr P205 üst toprak ile karıştırılarak çukurun taban kısmına konur. Dikimden hemen sonra can suyu verilir. Çöğürleri dikerken kazık kökün kesilmemesi gerekir. Çöğür dikimi kışı fazla sert geçmeyen ılıman bölgelerde sonbaharda, kışı karlı ve donlu geçen yerlerde ise ilkbaharda yapılmalıdır.
Antep fıstığı genel olarak kıraç yerlerde yetiştirilmektedir. Bundan dolayı topraktaki besinlerin alınması ve korunması ancak iyi bir toprak işlemekle mümkün olabilmektedir. Çöğürlerin dikiminden sonraki yağmurların kesilmesinden sonra, çöğürlerin etrafı çapalanır. Nisan, Mayıs aylarında sıcaklık fazla artmadan mutlaka çöğürlerin evcikleri yapılmalıdır.
Kurak yerlerde dikilen çöğürlerin tutması için, bunların etrafında rutubetli serin bir ortam yaratılmalı ve ayrıca ilkbahardaki taze sürgünlerin güneş yanmalarından korunması için evcik yapılması zorunludur. Evcikler genel olarak taş ya da tahta parçası ile yapılmaktadır.
Birinci yılda yapılan bakım işleri ikinci yılda tekrar yapılır. Tutmayan çöğürlerin yerlerine ilkbaharda yenileri dikilerek telafi edilir. Tutmuş olan çöğürlerin evcikleri ikinci yılın sonbaharında kaldırılır. Yeniden dikilen çöğürlerin ise evcikleri yeniden yapılır.
Birinci ve ikinci yılda uygulanan bakım işleri üçüncü yılda aynen tekrarlanır. Çöğürler baş parmak kalınlığına ulaştığı zaman aşı yapılmalıdır. Bu süre genel olarak yıllık çöğürlerin dikiminden 3-4 yıl sonra olmaktadır.
Güney Doğu Anadolu Bölgesinde aşı hazırlığı sonbaharda başlayıp, Mart ayı başına kadar sürmektedir. Bazı yerlerde budama, aşı işlemi ile birlikte yapılmaktadır. Bu hatalı bir durumdur. Ağaca su yürümeden budama işlemi mutlaka bitirilmelidir.
Antep fıstığında görülen düzensiz verimin nedeni genel olarak gübreleme ihtiyacının karşılanmamış olmasından kaynaklanmaktadır. Besin elementleri bakımından fakir, kıraç ve susuz olan arazilerde yetişen Antep fıstığının gübrelenmesi mecburidir.
Ocak ayında, mutlaka uygun yöntemlerle ve uygun şekilde fosforlu gübre uygulaması yapılmalıdır. Ağacın yaşı ve toprağın yapısı dikkate e alınarak ağaç başına 1-3 kg triple süper fosfat gübresi verilmesi gerekmektedir.
Antep fıstığının yetiştiği topraklar çoğunlukla kireçli yapıya sahiptirler. Bundan dolayı azotlu asit karakterli gübreler tercih edilmelidir. Şubat ayında ağacın yaşı ve toprağın özelliği dikkate alınarak, 2-5 kg arasında, amonyum sülfat gübresi taç izdüşümüne verilip, tırmık ya da çapayla toprağa karıştırılmalıdır.
Antep fıstığı reçineli olduğundan dolayı budamada kalın dal kesilmemelidir. Reçine akan yerlerde kurumalar olmaktadır. Ağaç fidan devresindeyken, üç ya da dört bazen de iki ana dal bırakılarak şekil budaması yapılmalıdır.
Yağışla birlikte verim çağındaki Antep fıstığının yıllık ortalama su ihtiyacı 620-760 mm arasındadır. Haziran-Ağustos ayları sonunda, 20 gün ara ile sulama yapılması, Antep fıstığında gelişmeyi arttırıp verimin düşmesini engelleyecektir.
Hasat Antep fıstığı ağaçlarının meyveleri olgunluğa erişince yapılır. Hasatta gecikilirse fıstıklar yere dökülerek ziyan olurlar. Hasat işlemi, kısa boylu Antep fıstığı ağaçlarına, ayaklı merdivenler ile tırmanılıp yaklaşılarak elle toplama şeklinde yapılmaktadır.