Uluslararası Adalet Divanının görevi nedir?
Uluslararası Adalet Divanı, Birleşmiş Milletler’in (BM) başlıca yargı organıdır. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Milletlerarası Daimi Adalet Divanı’nın yerini almak üzere 1946 yılının Ocak ayında kurulmuştur. Lahey Adalet Divanı, Hollanda’nın Lahey şehrinde bulunduğu için, daha çok bu isimle tanınmaktadır. Birleşmiş Milletlerce kurulmuş olup, onun faaliyetleri ile ilgili olarak görev yapmaktadır.
Milletler Cemiyeti Sözleşmesi’nin verdiği yetkiye dayanarak hazırlanan Milletlerarası Daimi Adalet Divanı Statüsü, 1920 yılının Aralık ayında kabul edilerek imzaya açılmış ve Eylül 1921’de ise yürürlüğe girmiştir.
Divan ilk olarak 11 yargıç, daha sonra yapılan değişiklikle 15 yargıçtan oluşturulmuştur. Meclis ile Konsey’in, Daimi Hakem Mahkemesindeki ulusal gruplar tarafından belirlenen adaylar arasından seçtiği yargıçların görev süresi tam olarak dokuz yıldı. Divan’a başvurma yetkisi sadece devletlere tanınmıştı. Bireysel başvuru söz konusu değildir. Divan’ın yargı yetkisi, uyuşmazlığa taraf olmuş olan devletlerin doğrudan isteğine bağlıydı. İkinci Dünya Savaşı’nın başladığı 1939 yılında Divan’ın zorunlu yargı yetkisini tanımış olan devletlerin sayısı 41’di. Milletlerarası Daimi Adalet Divanı İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra yerini Uluslararası Adalet Divanına bırakmıştır. Birleşmiş Milletlerin bir kuruluşu olan Lahey Divanı, bütün anlaşmazlıkların barışcı yollarla çözülmesini sağlamaya çalışır ve çarelerini ilgili devletlere bildirir.
Uluslararası Adalet Divanı’nın kuruluşu, yapısı ve görevleri Milletlerarası Daimi Adalet Divanı Statüsü’ne dayanan ve Birleşmiş Milletler Antlaşması’nın ayrılmaz bir parçası olan bir statüyle belirlenmiştir. BM’ye üye olmayan devletler ancak Güvenlik Konseyi’nin tavsiyesi doğrultusunda Genel Kurul’un belirleyeceği özel koşullar ile Statü’ye taraf olabilir. Uluslararası Adalet Divanı, Genel Kurul ve Güvenlik Konseyi’nin seçtiği, her biri ayrı ülke vatandaşı olan 15 yargıçtan oluşur. Dokuz yıl için göreve gelen yargıçlar bu sürenin bitiminde yeniden seçilebilme hakkına sahiptirler.
Çalışmalarını Lahey’de yürüten Uluslararası Adalet Divanı uygun gördüğünde başka bir yerde de toplanabilir. Statü gereği sürekli bir organ olduğundan dolayı adli tatiller dışında sürekli oturum halinde olması gerekir. Özerk bir kuruluş olan Uluslararası Adalet Divanı kendi başkanını ve başkan yardımcısını seçer, sicil görevlisi ile diğer görevlileri atar. Başkan ile sicil görevlisinin devamlı olarak Lahey’de oturması zorunludur.
Divan’ın asıl görevi devletler arasındaki uyuşmazlıklara ilişkin kararlar almak olduğundan dolayı, davalara sadece devletler taraf olabilir. Statüye doğrudan veya Güvenlik Konseyi’nin belirlediği koşullar gereği taraf olan tüm devletler Divan’a başvurabilir. Güvenlik Konseyi, tarafları mahkeme önünde eşitsizlik yaratacak koşullar öne süremez.
Uluslararası Adalet Divanı çalışmalarını İngilizce ve Fransızca dillerinde yürütür. Taraflar iki dilden birini kullanabilmektedir. Bir dilde yapılan yazılı başvurular ve sözlü açıklamalar diğer dile çevrilir. Kararlar ve görüşler her iki dilde kaleme alınmaktadır.
Bir anlaşmazlığın Divan’a getirilmesi için, tarafların bir anlaşmayla uyuşmazlık konusunu Uluslararası Adalet Divanına bildirilmesi veya taraflardan birinin tek taraflı olarak sicil görevlisine yazılı başvuruda bulunması gerekmektedir. Yargılama işlemleri yazılı ve sözlü olarak iki bölümde yürütülür. Divan gerektiği zaman tanık dinleyebilir ve araştırma yapıp rapor hazırlamak için bir uzmanlar komitesi atayabilir.
Divan görüşmelerini genel olarak gizli yürütür. Çoğunluk oyuyla alınan kararlar, açık oturumda alenen okunur. Oybirliğiyle alınan karar sayısı çok çok azdır. Divanın kararları kesin olduğundan dolayı kararlara karşı itiraz yolu kapalıdır.
Uluslar arası Adalet Divanı bir ceza mahkemesi değil, sivil bir mahkemedir ve hükümetler arasındaki çatışmalar üzerinde yoğunlaşmaktadır. Bireysel suçluların üzerinde hiçbir yetkisi bulunmamaktadır. Yani, savaş suçlusu olan insanları yargılayama yetkisi yoktur. Bu Birleşmiş Milletler tarafından kurulan özel ceza mahkemelerinin görevidir.