Peçenekler kimdir?
Peçenekler, Oğuz Kağan Destanı’na göre Oğuz Türklerinin 24 boyundan biri biridir. Kaşgarlı Mahmud’a göre Divân-ı Lügati’t-Türk’te yirmi iki Oğuz bölüğünden on dokuzuncusu; Peçenek”lerdir. Ona göre Peçenekler Oğuzların Üçok kolundan bir Türk boyudur.
Peçenekler Orta Asya’dan kopan bir Türk Boyu olarak Avrupa’ya ilerlemiş, Roma İmparatorluğu ile komşu olmuştur. Hristiyanlığı benimsemiş olan Peçenekler Roma ile ilişkiler kurmuş, diğer bir Türk kavmi olan Kuman-Kıpçaklar tarafından yıkılmıştır. Macaristan, Sırbistan, Ukrayna, Moldova gibi ülkelerin halkları içerisinde asimile olarak tarih sahnesinden silinmişlerdir.
Peçenekler, Göktürk Devleti döneminde Oğuzların 19. boyu olarak bağlı olarak yaşamaktaydılar. Ana yurtları Issık – Balkaş Gölü çevresinde kalabalık boylar halinde yaşamakta olan Peçenekler, Göktürk Devletinin yıkılmasından sonra Türkişler’e tabi olmuşlardır. Türkişler Devleti, Çin’in politikaları neticesinde zayıflayıp yıkılınca yeni bir Türk Devleti olarak Karluklar ortaya çıkmıştır. Türkişlere bağlılıklarından dolayıKarluk devletiyle iyi ilişkiler içerisine giremeyen Peçenekler, 780 yılında Karlukların kendilerini tabi etme çabaları ile mücadelelere girişince güçlü Karluk Devletine karşı koyamadıklarından dolayı batıya doğru göç etmeyi tercih etmişlerdir. Peçeneklerin bu göç hareketi onları anayurtlarından kopartıp tarih sahnesinden silecek süreci başlatmıştır.
Peçenekler, Karluklardan kaçmak için Batıya doğru göç ettikçe diğer devletlerin taarruzlarına maruz kalmışlardır. Zira bu kalabalık ve savaşçı Türk boyu her devlet için bir tehdit unsuru olarak görülüyordu. Konar-Göçer bir yaşam tarzına sahip olduklarından dolayı yerleşik olarak belli bir coğrafyaya konuşlanmayan Peçeneklerin bu göç dalgası yaklaşık olarak 50 yıl içerisinde onları Hazar Denizine kadar sürüklemiştir.
Hazar Devletine 830’lu yıllarda komşu olan Peçenekler, bağımsız olarak yaşayarak herhangi bir devletin egemenliğini tanımamışlardır. Hazar bölgesi, Peçenekler için İç Asya’ya göre daha yaşanılabilir bir coğrafyaydı. Burada hüküm süren Hazar ve Oğuz Türkleri kendilerine karşı ilhak politikası yürütmüyorlardı. Hazar bölgesi Asya bozkırlarındaki gibi hayvancılık ve oba hayatı içinde yeteri kadar elverişli olmayınca Peçenekler Hazar Devletinin ticaret yolları üzerinde yağmacılık yapmaya başlamışlardır. Hazarlar için Peçeneklerin bu yağma hareketi büyük sorunlar oluşturmaya başlamıştı. Ancak Peçenekler Hazar Devleti için sefer düzenlenerek mücadele edilecek bir düşman değildi. Çünkü hızlı hareket edebilen ve belli bir coğrafyaya yerleşmemiş olan Peçenekler, bir ordu ile karşı karşıya gelmeyeceklerdi. Hazar Devleti, Peçeneklerle mücadele etmesi için Peçenekler gibi konar-göçer yaşayan başka bir Türk Kavmi olan Oğuzlarla anlaşma yoluna gitmiştir. Oğuzlar’da Peçenekler gibi Hazar Devletinin doğu sınırlarında yaşamaktaydı.
Hazar Devletinin isteği üzerine, Peçeneklerin üzerine yürüyen Oğuzlar, sonraları kendileri gibi Türk Boyu olan Peçenekleri kendilerine tabi kılıp güçlenmek için mücadelelerini sürdürmüşlerdir. Son derece kalabalık bir boy olan Peçenekler, 860 ile 880 yılları arasında Oğuzların bu baskıları sonucu mağlup olmadılar ancak yoğun Oğuz saldırılarına karşı üstün gelemeyince daha uzak coğrafyalara ulaşmak için Hazar Denizinin kuzeyine doğru göç hareketine girişmişlerdir.
Peçenekler için verimli bir coğrafya olan İtil Nehri çevresine kadar ilerlediler. Burası yazın son derece verimli ve zengin bir bölgeydi. Ancak kış mevsiminin sertliğinden dolayı Peçeneklerin alışık oldukları bir tabiata sahip değildi. Bu yüzden Peçenekler, İtil Nehrini aşarak Batıya, Avrupa coğrafyasına doğru hareket etmişlerdir. Peçenekler, 889 yılında ilerlemeyi sürdürüp Macar topraklarına kadar ulaştılar.
Peçeneklerin Kuzey Avrupa’ya girdikleri zaman ilk karşılaştıkları kavim olan Macarlar Peçeneklere karşı koyabilecek kadar güçlü değillerdi. Peçenekler 893 yılında kendilerine bir yurt arayışı içerisine girerek Macar topraklarına saldırdılar. Macarları yenen Peçenekler, Macar topraklarında kendi hakimiyetlerini ilan etmişlerdir. Bu dönemde Kuzey Karadeniz coğrafyasının hakimi olan Peçenekler ile Slavlar sınır komşusu olmuşlardır. Slavlar ve Peçenekler burada 136 yıl boyunca kimi zaman savaşarak, kimi zaman da işbirliği yaparak birbirlerine komşuluk etmişlerdir.
Peçenekler, Slavlarla iyi ilişkiler kurduğu dönemde Hristiyanlıkla tanışmıştı. Slavlar, Peçeneklerin dini inanışlarını etkilemişti. Bundan dolayı Peçenekler, ilk Hıristiyan Türk Kavmi olma özelliğine sahiptir.
Peçenekler uzun süre birlikte yaşadıkları Slavlarla daha sonra düşman olmuşlardı. Bunun yanı sıra doğudan gelen UZ ve onların ardındaki Kuman-Kıpçak akınları ile hakimiyet alanlarını büyük ölçüde kaybederek batıya doğru kaymışlardı. Bu olaylar Peçenekleri Roma Devletine doğru yaklaştırdı. Roma’da iyi ilişkiler içinde olmadıkları Slavlara karşı Peçenekleri kendi saflarına çekmek istiyorlardı. 1018 yılından itibaren Peçenek- Roma ilişkileri giderek arttı ve Peçenekler zamanla hem Kuzey Avrupa hem de Balkanlarda Roma’nın ücretli askerliğini yapmaya başladılar. Bu dönemde Peçenekler balkanlarda yayılma olanağı bulmuştur.
Roma İmparatorluğu, 1071 yılında Selçuklu tehlikesine karşı yeni bir mücadele içerisine girmişti. Roma’nın yeni imparatoru Romen Diyojen, büyük ve güçlü bir ordu hazırlayarak Büyük Selçukluların üzerine sefere çıktı. Peçenekler bu mücadele de Roma ordusunda paralı asker oalrak görev yapıyorlardı. Peçenek ordusu Malazgirt savaşında saf değiştirip Selçukluların tarafına geçince Selçuklu ordusuna büyük bir avantaj sağladılar. Selçuklular Malazgirt Savaşı’nı böylece kazanmıştır. Selçuklular daha güvenilir bir dost olarak görülmüşlerdir.
1091 yılında Peçenekler, İstanbulu kuşatmak için Selçuklular ve Macarlarla anlaştılar. Roma, başka bir Türk Kavmi olan Kuman-Kıpçak devleti ile işbirliği yaptı. 1091 yılında Kuman-Kıpçak başbuğu Tugorhan ile orta kağan Bönek liderliğindeki Kuzey Türkleri Peçenekler üzerine 40 bin süvariyle saldırarak ağır bir yenilgiye uğrattılar.
Peçenekler bu yenilgiden sonra Selçuklular ile bağlantı kuramayınca Roma İmparatorluğu ve Kuman-Kıpçak devletleri arasında kaldı. Peçenekler bu tarihten sonra Balkanlar üzerindeki hakimiyetlerini tamamen kaybederek tarih sahnesinden silindiler.