Kösem Sultan kimdir?
Kösem sultan (Haseki Mah Peyker Kösem Valide Sultan) Osmanlıda devlet yönetiminde etkin bir role sahip olmuş, padişah 1. Ahmet’in eşi, Osmanlı padişahlarından olan 4. Murat ve 1. İbrahim’in annesi, Haseki Sultan ve Valide Sultan’dır. Osmanlı İmparatorluğundaki en güçlü kadın sultanlarından birisidir. Günümüzde yaşamı çok sayıda edebi esere, tiyatro eserine ve filme konu olmuştur. Valide-i Kebire, Sahibet-ül Makam ve Valide-i Muazzama gibi isimleri olan Kösem Sultan’ın uzun zaman devlet yönetiminde söz sahibi olması, tarihte tanınmasında etkili olmuştur.
Kösem Sultan’ın yaşamı
Kösem Sultan’ın cariye olarak saraya girişinden önce nasıl bir yaşamı olduğu konusunda bilgiler biraz tartışmalıdır. Bosnalı veya Rus asıllı olduğu hakkında bazı bilgiler vardır. 1590 yılında doğan, o zamanki adıyla Anastasya Bosna Beylerbeyi tarafından İstanbul’da kızlar ağasına gönderildiği söylenmektedir. Padişah olan 1. Ahmet’in devlet yönetiminde yetenekli olması ve dindarlığı herkes tarafından bilinmektedir. Bu şartlarda bile padişahı etkileyen Kösem Sultan’ın zekâsı ve mahareti açıktır. 1. Ahmet’e 15 yaşındayken Haseki olmuş ve kısa sürede kendisinden daha kıdemli olan hasekilerin önüne geçmiş olan Kösem Sultan Süleyman, Kasım, Murat ve İbrahim adındaki şehzadelerin, Fatma ve Ayşe adındaki sultanların annesidir.
İlk zamanlarda 1. Ahmet’le huzurlu bir yaşam süren sultanın, zamanı 1. Ahmet’le dergâhlara gidip, çocuklarla ilgilenmekle geçmiştir. 1. Ahmet döneminde saraydaki siyasi işlere karışmamış olan Kösem Sultan, bazen kendi sözünü dinlettiği zamanlar da olmuştur. Kösem Sultan 1. Ahmet’in ölümünden sonra 27 yaşındayken dul kalmış ve oldukça fazla etkilenmiş.
Eşinin ölümünden sonra tahta geçen Sultan 1. Mustafa döneminde ve ondan sonra eşinin başka bir kadından olan oğlu Genç Osman döneminde devlet işlerinde daha etkin rol almıştır. Ancak Genç Osman Kösem Sultan’ın devlet işlerine fazla karışmasından rahatsız olmuş. Büyük olasılıkla annesi Valide Sultan Mahfiruz Hatice Sultan’ın etkisinde kalarak Kösem Sultan’ı eski saraya göndermiş. Bu yüzden gözden düşen sultanlar arasına girmiş olan Kösem Sultan, Genç Osman’ın tahttan indirilmesiyle, 1. Mustafa’nın tahta çıkması ve tekrar indirilmesi, sonra oğlu 4. Murat’ın tahta çıkmasıyla beraber saraya dönüş yapmış. Oğlu tahta çıktığında henüz 11 yaşında olduğundan, oğlunun adına Kösem Sultan devleti yönetmeye başlamış. Bu yönetim oğlu 4. Murat’ın devlet idaresini kendi eline almasına kadar sürmüş.
4. Murat annesinin devlet işlerine karışmasını engellemeye çalışsa da, annesinin etkisinden kurtulamayarak, onun fikirlerini benimsemiştir. Oğullarından Kasım ve Süleyman’ın iktidarı ele geçirme çabaları yüzünden, 4. Murat tarafından öldürülmelerine yazık ki Kösem Sultan bile engel olamamıştır. Fakat İbrahim’in öldürülmesine oğlunun aciz durumundan dolayı engel olmuştur. 4. Murat’ın genç yaşında ölmesinden sonra İbrahim tahta çıkmıştır. Ancak 1. İbrahim öldürülme korkusunu üstünden atamadığından, psikolojik bozukluk yaşamış ve bu yüzden devlet yönetiminde boşluklar olmuş. Kösem Sultan hayalini gerçekleştirerek, oğlunun yerine devlet işlerini kendi yönetmiştir.
1. İbrahim’in tahta çıkması üzerine devlet bir krize girmiştir. Hanedanın tek varisi İbrahim’in acilen hanedanın devam etmesini sağlaması gerekiyordu. Fakat 1. İbrahim’in kadınlara hiç ilgi duymaması nedeniyle, Kösem Sultan yeni bir çabanın içine girmiştir. Saraya oğlu için getirmiş olduğu cariyeler ve hasekiler büyük bir yük olmuş ve kadınlar arasında çatışmalar olmuştur. Sarayın içine oğlunun evlat sahibi olması için, cinci hocalar bile almıştır. Bunların en olan Cinci Hoca lakaplı Karabaşzade Hüseyin Efendi’dir. 2 yıl süresinde Şehzade Mehmet, Süleyman ve Ahmet doğmuştur. Bu doğumlarla birlikte hanedanın ı sağlanmıştır.
1. İbrahim’in annesini devlet işlerine karıştırmak istememesi ve eski saraya göndermeyi düşünmesi yüzünden, sultanın tahtan indirilmesiyle çocuk yaştaki Şehzade Mehmet’in tahta çıkarılmasıyla saray yeniden düzene girmiştir. Yeniden güçlenmiş olan Kösem Sultan, Osmanlı döneminde dört padişahın zamanında en etkili kişi olmuştur. Bu sürede kendisine Valide-i Muazzama denilmiş. Kösem Sultan’ın bu kadar güçlü olmasında ağalarda etkili olmuştur. Devletin içindeki olumsuz şartlar, yeni padişah Mehmet’in validesi olan Hatice Turhan ile rekabet ortamını yaratmıştır. Kösem Sultan bu yüzden Şehzade Süleyman’ı tahta çıkartabilmek için çalışmalar yapmış, ancak bu düzeni Hatice Turhan Sultan tarafından bozulmuştur. Ağaların yardım etmesiyle Osmanlının en kudretli kadını olan Kösem Sultan ortadan kaldırılmıştır. Kösem Sultan’ın cenazesi Sultan Ahmet Camisinde olan 1. Ahmet türbesine defnedilmiştir. Kösem Sultan’ın ölümünden sonra Osmanlı içinde devletin içinde devlet gibi faaliyet göstermiş olan Ocak ağalarının da hükmü kaybolmuştur. Kösem Sultan bu dönemde Osmanlılarda babadan oğula geçen idarede, hanedanın en yaşlısının tahta çıkmasını sağlayarak yeni bir çığır açmıştır.