Jet Lag nedir?
Teknoloji sayesinde günlük yaşamın hız kazanması ve yeni nesil cihazların her geçen biraz daha insan yaşamına girmesi ile modern insan için zaman algısı değişmiştir. Yaşlı insanların çoğu zaman dile getirdiği günlerin kısalması, aslında modern teknoloji sayesinde mesafelerin çok daha hızlı şekilde kat edilmesi ve elektronik cihazlar ile bilgiye çok kısa süre için erişme ile ilgili bir durumdur. 1950’lerden itibaren ABD ve Avrupa ülkeleri öncülüğünde gelişen sivil havacılık, günümüzün modern toplumu için vazgeçilmez bir ulaşım aracı olan uçakların büyük gelişme göstermesine neden olmuştur. Sivil havacılığın gelişmesi ile uzun mesafeleri daha da kısa sürede kat edebilen uçakların dünya genelinde yaygınlaşması, ortaya “Jet Lag” olarak bilinen bir durumun da çıkmasına neden olmuştur. İngilizce gecikme manasına gelen “lag” ile jet motorlu uçaklar için kullanılan “jet” kelimesinin birleşimi ile oluşan Jet Lag kavramı, uçak seyahati nedeniyle görülen metabolizma değişimleridir.
İnsanların da aralarında bulunduğu tüm canlıların vücudu uyku, vücut sıcaklığı, üreme, acıkma ve daha pek çok yaşamsal faaliyeti belirleyen bir “iç saate” sahiptir. Biyolojik saat olarak da isimlendirilen bu metabolizma algısı, yaşamsal faaliyetlerin koordine edilmesi esnasında dış etkenlerden de etkilenir. Uzun mesafenin kat edildiği uçak yolculukları sonrası insanlarda görülen ve Jet Lag olarak isimlendirilen durum, kişinin seyahat sonrası gittiği bölgenin saatine uyum sağlayamamasıdır. İstanbul’dan ABD’ye ya da Çin Halk Cumhuriyeti gibi uzak bir ülkeye uçak seyahati yapan bir kişinin metabolizması, saat farkı nedeniyle gittiği bölgeye adapte olmakta zorluk çekecektir.
İstanbul’dan kalkan ve yaklaşık olarak 8 saat boyunca uçan bir uçağın yolcusu olan kişi, 8 saat seyahat yaptığı için biyolojik saati de yalnızca 8 saat ilerlemektedir. Örneğin; İstanbul’dan saat 13.00’de kalkan ve 8 saat boyunca Batı yönüne uçan bir uçak içindeki kişi için saat, akşam 21.00’dir. Ancak bu 8 saatlik yolculuk Batı yönüne doğru yapıldığında kişinin vardığı bölgedeki yerel saat yaklaşık olarak öğlen 14.00 olacaktır. Uçak çok hızlı bir şekilde uçarak 8 saatlik süre zarfında birçok paralel kat ettiğinden, varılan yerde saat öğlen 14.00 olmasına rağmen kişinin metabolizması için akşam saatleri gelmiştir. Dolayısı ile uçuştan birkaç saat sonra ilgili bölgede öğlen saatleri olmasına rağmen kişi gece uykusuna yatma ihtiyacı hissedebilir.
İnsan metabolizması yaşanan saat zarfında bir zaman algısına sahip olduğundan, uzun mesafeli uçak yolculukları nedeniyle oluşan saat farklarına bir anda ayak uyduramaz. Sabah kalktıktan sonra 14-15 saat boyunca uyanık kalmaya alışık olan bir insan, bu sürenin sonunda uyuma ihtiyacı hissedecektir. Jet Lag olarak tabir edilen durum ise dünya genelinde güneşin doğuşuna göre kullanılan saat farklılıkları nedeniyle kişinin seyahat ettiği yerdeki saatten bağımsız hale gelmesidir. Yukarıdaki örnekte kişi bir önceki günde olduğu süre kadar uyanık kalmış ve dolayısı ile bu sürenin sonunda uykusu gelmiştir. Ancak saat farkı nedeniyle varılan bölgede öğlen saatleri olduğu için kişi uyuyarak bir anlamda günü kaçırmaktadır. Öğlen saatlerinde uyuyan bir insan normal olarak gecenin ilerleyen saatlerinde uyanacağından, sosyal yaşam açısından bu durum bir takım sorunlara da neden olabilmektedir. Jet Lag olayı kişinin metabolizmasına bağlı olarak bir ya da birkaç gün gibi kısa bir süre zarfında ortadan kalkmaktadır.
Rahnansaika