Gazel nedir?

gazel-siirDivan edebiyatında kullanılan en yaygın nazım şekillerinden biridir. Kadınlar için söylenen güzel ve aşk dolu söz anlamına gelen gazel Arap edebiyatında kasidenin tegazzül adı verilen bir bölümü iken, zamanla ayrı bir şekil olmuş ve büyük ilgi görmüştür.

Gazel, İslam’ın ilk dönemlerinde pek benimsenmemiş hatta tepki toplamış bir nazım şeklidir. Ancak daha sonra İran edebiyatında dikkat çekmiş ve sıklıkla yazılır olmuştur. Genel olarak Türk ve İran edebiyatlarında çok sevilmiştir.

Konularına ve konulara bağlı üsluplara göre çeşitlenen gazelin Divan şiirinde önemli bir yeri vardır; Divan şairleri tarafından özenle işlenmiştir.

Çoğunlukla 5 veya 7 beyit halinde yazılan gazelin beyit sayısı 5-12 arasında değişir. Beyit sayısı 12’den fazla olan gazeller özel bir ad alarak müzeyyel veya mutavvel gazel olarak nitelendirilirler. Uzatılmış gazel anlamındadır.

Beyit bütünlüğüne dayalı bir türdür. Bazı gazeller bu özelliğin dışına çıkarak tüm beyitlerinde aynı konuyu işleyebilirler. Bu nitelikteki gazellere de yek-aheng gazel adı verilmektedir.

Gazelin ilk beyti kendi arasında kafiyeli yani musarra iken diğer beyitlerin ilk dizesi serbest, ikinci dizesi de ilk beyit ile kafiyeli olur. İlk beyte doğuş, başlangıç anlamına gelen matla denilmektedir.

Bir gazelde birden fazla musarra beyit varsa ona matlaları olan anlamında zü’l-metali gazel denir. Her beyti musarra olanlara ise zincirleme anlamında müselsel gazel denmektedir.

Gazelin son beytinin adı makta, sondan bir öncekinin adı da hüsnü maktadır. Şair mahlasını yani takma adını hüsanü makta beytinde söylediği için bu beytin maktadan daha güzel olması gerekmektedir. Mahlasın kullanıldığı beyit olduğundan hüsnü maktanın diğer adı mahlashanedir.

Aşkla ilgili tüm duyguların işlendiği gazellere âşıkane gazel, dünyaya aldırış etmeme, içki ile ilgili düşünceler, yaşamaktan zevk alma gibi konuları işleyen gazellere rindane gazel, kadın ve ten zevklerinin ağır bastığı aşkla ilgili gazellere şuhane gazel, hayat dersi veren, öğretici gazellere ise hâkimane gazel denmektedir.

Türk şiirinde en iyi gazel örneklerini veren şairler Fuzuli, Nev’i, Nabi, Nedim ve Şeyh Galip olarak sayılmaktadır.

Bir Cevap Yazın