Dürtüsellik nasıl gelişir?
Dürtüsellik kişilerdeki davranışların planlamasında, isteklerin ertelemesinde ve kendini durdurabilme becerilerinde zorlanma olmasıyla kendini gösteren bir sorundur. Dürtüselliği olan kişiler genellikle yaptığı davranışların sonucunu düşünmeden hareket eder, sabırsızca davranır ve risk alır. Çevrede bulunan kişiler tarafından davranış sorunlarının ve dikkat eksikliğinin olduğu düşünülen bu kişilerin aslında düşünce ve davranışlarını frenleme konusunda zorluk çektikleri söz konusudur. Bu kişilerin sırasını beklemek te güçlük çekmesi, başkalarını sözünü kesmesi, oyunun arasına girmesi, soruların tamamını dinlemeden cevaplarını vermesi dikkat çekicidir. Bu etkilerin kişinin yaşam düzenini ve günlük yaşamını bozacak seviyede olması halinde dürtüsellik sorunu olduğundan bahsedilir. Bu sorunu yaşayan kişilerde davranış bozukluğu, öğrenme güçlüğü, karşı gelme sorunu ve depresyon gibi psikiyatrik rahatsızlıklar eşlik edebilir. Dürtüsellik erkeklerde kızlara oranla, 3 kat daha fazla görülür. Dürtüsellik sorununun oluşumu serotonin, dopamin gibi beyinde olan kimyasallarla açıklanır.
Dürtüsellik kimleri daha fazla etkiler?
Bu etki çocuklarda daha sık ortaya çıkar. Dürtüsel olan çocukların sorulara esnek cevap verememesi ve bu yüzden olayları sağlıklı şekilde değerlendirememesi dikkat çekicidir. Sorunları çözme yöntemlerini kendi başlarına değerlendiremezler. Bu sorunun olması okulda parmak kaldırmadan konuşma, oyunlar sırasında sırasını beklememe, masada oturamama ve başkalarının sözünü kesme gibi davranışlarla kendini göstermektedir. Çocuklara bunların nedenleri sorulduğu zaman, buna engel olamadıklarını söylerler. Çevreye karşı kontrolsüz bir görüntü verir, kendilerini kontrol etmeyi isteseler bile kendi içsel denetimlerini yapamaz haldedirler. Bu nedenle akademik alanda ve sosyo duygusal açıdan sorunları vardır. Bu çocuklar sınavlarda düşünmeden cevap verdiğinden okul başarısı dikkat çekici düzeyde düşer.
Dürtüsellik belirtileri
- Sabırsız olmak ve durup düşünmeden hareket etmek
- Tepkileri frenleyememe
- İsteğini erteleyememek ve bunları yaptırabilmek için tutturmak
- Başkalarının sözünü kesme ve konuşmanın arasına girme
- Bildiği soruların cevaplarını soru bitmeden verme
Dürtüselliğin nörofizyolojisi
Çocukta olan dürtüsel davranışların ve düşüncelerin nörofizyolojik açıklamaları bulunur.
- Davranışın başlaması ve durdurulması prefrontal korteksin dış üst bölümüyle
- Tepki hızının ayarlanamaması, spontan davranışların kontrol edilememesi ve davranışların amaca yönelik yapılamaması, prefrontal korteksin iç üst bölümüyle
- Geleceği görememek ve davranışsal tepkinin değiştirilme güçlüğü, prefrontal korteksin iç ön bölümüyle
- Dürtü kontrolü, prefrontal korteksin alt bölümüyle
- Hataların fark edilmesi, karar verme becerisi, motivasyonel değerlendirmenin yapılması, beynin iç kısmındaki singulat korteks ile ilişkilendirilir.
Dürtüsellik sebepleri
Bu sorunun sebepleri arasında kişilerin beynin ön kısmında ve bu bölgeyle ilgili olan beyin yapılarında normalden daha az kanlanma ve şeker kullanımı, ailesinde dürtüsellik öyküsünün olması, depresyon, davranım bozukluğunun olması, alkolizm, antisosyal özellikleri gibi psikiyatrik etkenler sayılabilir. Dürtüsellik sebepleri temel bir etkenden çok, bunun ortaya çıkmasını hızlandıran etkenler vardır. Ailedeki geçimsizlikler, ailede parçalanma, davranım bozukluğu, yetiştirme yurdunda yetişmiş olan çocukların duygusal yoksunluğa sahip olması dürtüselliğin gelişmesini sağlayabilir.
Dürtüsellik tedavisi
Dürtüselliğin tedavisinde psikopedagoji ve ilaç tedavisi ile nöropsikoloji eğitim yöntemlerinden yararlanılır. Dürtüsellik sorunu bulunan çocukların nörolojik ve psikiyatrik açıdan muayenesi ve yapılan nöropsikolojik testler tedavinin nasıl yönlendirileceğini belirlemektedir. Bu nedenle dürtüselliğin çocuğun üzerinde olan bilişsel işlevler üzerinde olan etkiler nöropsikolojik testlerle belirlenmektedir. Tedavide anne ve babanın eğitimi, öğretmenin eğitimi, davranış terapisiyle özel eğitim çalışmaları yapılmaktadır. Bunlar tedaviyi destekleyici çalışmalardır.