Divan şiirinde nazire nedir, türleri nelerdir?
Arapça bir kelime olan ”nazara” kökünden türemiştir. Kelimenin anlamı ”bir şeye benzemek üzere yapılan şey veya bir davranışa ya da söze karşılık olarak yapılan şey”dir. Nazire türü, edebi terim olarak ise ”bir şairin şiirine aynı vezin, kafiye ya da redifte söylenen manzume; bir şairin şiirine takliden söylenen şiir” anlamına gelir. Buna karşılık olarak bir şiire nazire yazma işine ise ”tanzim etmek” adı verilir. Nazirenin çoğul karşılığı ise ”nezair”dir. Nazire söyleyenlere ”nazire gu” veya ”nazire perdaz” adı verilir. Cevap kelimesi de zaman zaman mesnevi alanında yazılan nazirelere verilen ad olmuştur.
Bir eserin nazire olup olmadığını çeşitli iç ve dış faktörleri inceleyerek anlayabiliriz. Dış faktörler ele alınan şairin çağdaşı veya çağına yakın bir zamanda yaşamış bir tezkirecinin ifadesi ya da şairin nazire mecmualarında yer alıyor olmasıdır. İç faktörleri ise aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
- Nazirenin model alınan şiirin şairinden ve nazire niyetinden bahsetmesi
- Model alınan şiirin bir mısrasının tanzim edilmesi
- Rediflerin ortak olması
- İç kafiyeleri ortak kelimelerin, atasözleri ve deyimlerin, cinasların ve bazı söz sanatlarının ortak olması
Nazire Türleri
1. Mesnevilere Yazılan Nazireler
Mesnevilere yazılan nazireler genellikle hem konu, hem vezin hem de düzenleniş biçimi aynı; vezni aynı konuları farklı ya da sadece tarz olarak benzerlik gösteren nazireleri kapsar.
2. Diğer Nazım Şekilleriyle Yazılan Nazireler
Bunlar gazel, kaside ve çok çeşitli musammatlara yazılan nazirelerdir. Gazel en çok rağbet gören nazım şekli olduğundan ötürü ona yazılan nazireler çok daha fazla olmuştur.
3. Bir Eserin Tümüne Yazılan Nazireler
Bu başlık altında bizler için Nevai’nin üç ciltlik divanı oldukça önem taşıyan güzel bir örnektir. Bununla beraber aynı zamanda Hafız Şirazi’nin divanının tamamı yeniden kafiyelenerek tanzim edilmiştir.