Despot ve Despotizm nedir?

Tarih derslerinden akıllarda kalan ve günümüzde de modern belgesel kanallarındaki yayınlarla hatırlanan Mısır Firavunları, binlerce yıl öncesinde yaşamış dahi olsa hala “despot” kelimesinin açıklanması için güzel bir örnek olmaya devam etmektir. Despot kelimesi sıfat olarak zorba ya da zalim kelimelerinin eşanlamlısı olarak kullanılsa da, kelimesinin ilk anlamı daha ziyade siyasidir. Bireysel ya da grup olarak bir ülkeyi yönetmek ya da yönetimi elde tutmaya devam etmek için toplum üzerinde baskı kuran kişi veya kişilere “despot” denir. Türk Dil Kurumu’na göre despot; “ülkeyi baskı ve zora dayalı olarak yöneten kişi” demektir. “Tiran” kelimesiyle de anılan despot kavramı, her istediğinin anında ve tam da dilediği gibi yapılmasını isteyen kişiler için de kullanılır. Bazı kişiler isteklerinin koşulsuz şartsız kabul edilmesini isteyerek, isteklerinin yerine getiriliş biçiminin dahi kendi istediği gibi olmasını bekler. Bu tarz bir düşünce yapısına sahip olan kişiler için de despot kelimesi kullanılmaktadır.

Siyasi olarak incelendiğinde peşi sıra “despotizm” kavramını getiren despot kelimesi, bir hükümet biçiminin tanımlanması için de kullanılır. Bir kişi ya da birçok bireyden oluşan bir grup fark etmeden, ülkenin tek bir siyasi otorite tarafından yönetilmesi ve bu iradenin de tüm isteklerini “sadece kendi çıkarlarını gözeterek” yerine getirilmesi despotizm olarak tanımlanabilir. Despotizmin hakim olduğu toplumlarda, kontrol merkezi olan kişi ya da grup siyasi olarak mutlak ve tek kuvvet olduğundan, her istediğini diğer kişi ya da grupları düşünmeden yerine getirmek ister. Despotizmin hüküm sürdüğü toplumlarda mutlak güç amacına ulaşmak için zor kullanmak da dahil olmak üzere her türlü yönteme başvurabilmektedir. Bu bağlamda despotizmin “kişisel çıkarları devlet işlerini yönetirken de göz etmek” manasına da gelmektedir. Zira despotizm hükümetinde toplumun yararı değil, kişinin ya da mutlak güç olan grubun yararı esas alınmaktadır.

Despotizm ile yönetilen bir toplumda yönetimi elinde buran kişi yani despot, devleti temsil eden tüm gücü şahsi çıkarları için kullanmaktadır. Despotun çıkarlarının her şeyden ve herkesten daha önemli olduğu despotizmde, toplumun da herhangi bir önceliği bulunmamaktadır. Her ne kadar tarihe bakıldığında bu anlayışın Eski Mısır medeniyetinin yöneticileri olan ünlü despot firavunlardan sonra zayıfladığı ve derebeylik döneminin kapanması ile ortadan kalktığı düşünülse de, günümüzde hala bu zihniyetin devam ettiğine dair “iddialar” da bulunmaktadır.