Dersim olayları nedir?

Cumhuriyet tarihinin en tartışmalı konularından biri olan Dersim olayları her zaman gündemde olmaya devam ediyor.
dd
Dersim Olayları 1937-1938 yıllarında Tunceli’de devletle Dersim aşiretleri arasındaki anlaşmazlıklar neticesinde gelişmiş ve yaşanmış olaylardır. Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından Dersim’de (Tunceli) devlet hakimiyetini sağlamak amacıyla harekât düzenlenmiştir. Harekât neticesinde bazı kaynaklar bölgede 13.000’den fazla sivil ile 110 askerin öldüğünü ve 12.000’e yakın insanın zorunlu göçe tabi tutulduğunu belirtmektedir.Tunceli gerek coğrafi yapısı ve gerekse merkeze uzaklığından dolayı merkezi otoritenin tam manasıyla sağlanamadığı, ağalık şeklindeki feodal bağların son derece güçlü olduğu bir yapıya sahip bulunuyordu. Osmanlı döneminde de Tunceli’de pek çok ayaklanmanın yaşandığı görülmektedir. 1915 yılındaki Ermeni Tehciri sırasında bazı Dersimli Alevi Zaza aşiretlerin, Dersim Ermenilerini Osmanlı hükümetine teslim etmeyi reddetmiştir. Dersimlilerin 1915 Ermeni Tehciri sırasındaki tutum onların imhasında önemli bir rol oynamıştır.

O dönemde Rus işgaline karşı Dersimliler, Osmanlı hükümeti ile özerklik amaçlı bir anlaşma yaparak “savunma savaşı”na dahil olmuşlardır. Ruslar savaştan çekildikten sonra Osmanlı hükümeti tarafından Dersimlilere ve savaşta yer alan bu aşiretlere madalya ve hediyeler verilmiştir. Seyit Rıza ayrıca ödüllendirilmiş Erzincan “İl İdaresi Üyeliği”ne atanmıştır. Doğu Anadolu’daki kötülüklerin en başında memleketin güvenlik ve asayişini tehdit eden bir takım unsurlar bulunmaktaydı. Halkı köle gibi kullanan derebeylik ve toprak ağalığının yanında, bunların daha korkuncu olarak aşiretler bulunuyordu. Ve aşiretler her zaman için bir tehdit oluşturmuştur.
Bölgedeki aşiret yapısı, Atatürk’ün en çok mücadele ettiği düşmanlardan biriydi. Asırlardır bölgede feodal bir baskı düzeni kuran Kürt aşiretleri Atatürk’ün medeniyet projesine karşı çıkmışlar. 1937 ve 1938 yıllarındkai Dersim isyanları Atatürk döneminin Kürt isyanlarının en sonuncusudur.

25 Aralık 1935 tarihinde, 2884 sayılı Tunceli Vilayeti’nin İdaresi Hakkında Kanun çıkarılmış ve 4 Ocak 1936 tarihinde Dersim Vilayeti’nin adı Tunceli Vilayeti olarak değiştirilmiştir. Bu yasan dolayı 1937 yılının başlarında yeni olaylar çıkmış ve güvenlik sorunu ortaya çıkmıştır. İsyan öncesinde Tunceli nüfusu 1935 yılı rakamlarına göre 100 bindir. İsyan sonrasında 1940 yılındaki sayımında ise 95 bindir. Aradaki 5 bin kişilik fark da isyan sonrası zorunlu göçe tabi tutulmuş olan aşiretlerin nüfusudur.

Bazı kaynaklar 1937 yılında Mustafa Kemal Atatürk’ün Singeç Köprüsü’nün açılışını yapmak için Dersim’e geleceğini ve köprünün bir ucunda güvenliği sağlamak amacıyla bir karakol bulunduğunu ve karakola isyancılar tarafından saldırı düzenlendiğini belirtip karakolun yakıldığını ve 33 askerin de öldürüldüğünü belirtmektedir.
27 Mart 1937 tarihinde Haydaran ve Demanan aşiretleri tarafından Tunceli-Erzincan yolunda bulunan bir köprü yakılmıştır. Dersimli gruplar bölgenin telefon hatları kesmiş ve Jandarma birliklerine pusu kurmuşlardır. Ve isyanın önemli isimlerinden Seyit Rıza Sin Karakolu’nun da basılması için emir vermiştir. Bölgedeki 9. Seyyar Jandarma Taburu’na baskın düzenlenmiş. Mazgirt Köprüsü’nü de tahrip etmişlerdir.İsyanın liderlerinden biri olan Seyit Rıza, Dersimli bir aşiret reisidir. Ve Atatürk Dersim’deki aşiret yapısını ortadan kaldırmak istediği için ayaklanmıştır.

Bölgeye ilk harekat General Abdullah Alpdoğan tarafından düzenlenmiş ancak başarıya ulaşılamamıştır. Karadan dağlar aşılıp bölgeye hakim olunamayınca bir hava saldırısı gerektiğine karar verilmiştir. Sabiha Gökçen Hava Kuvvetleri’nden 3 uçak filosu ile havadan saldırıyı gerçekleştirmiş ve Laş mevkiini bombalamıştır.

13 Eylül 1937 tarihinde anlaşmaya çağrılmış olan Seyit Rıza tutuklanmıştır. Askeri 15 Kasım 1937 tarihinde sona eren yargılamada 11 kişi idama mahkum edilmiştir. Ancak bazılarının yaşlı olmasından dolayı idamları 30 yıllık hapse çevrilmiştir. “Dersim Harekatı” olarak bilinen bu isyan bastırma operasyonu, bölgedeki aşiretlerin gücü tamamen kırılana kadar sürmüş. Aşiretlerin ileri gelenleri, Tunceli dışına sürülmüş ve bölgede Cumhuriyet rejimi tam anlamıyla tesis edilmiştir. 15 – 18 Kasım 1937 tarihleri arasında Seyit Rıza ve Halvori gözeleri’nde toplantı yapan 6 kişi idam edildi. Çok sayıda ayaklanmacı değişik hapis cezalarına çarptırıldı.

Asılan kişiler şunlardır:
1. Seyit Rıza
2. Resik Hüseyin (Seyit Rıza’nın oğullarından, 16 yaşında)
3. Seyit Hüseyin (Kureyşan-Seyhan aşiret reisi)
4. Fındık Ağa (Yusfanlı Kamer Ağa’nın oğlu)
5. Hasan Ağa (Demenan aşiret reisi Cebrail Ağa’nın oğlu)
6. Hasan (Kureyşanlardan Ulkiye’nin oğlu)
7. Ali Ağa (Mirza Ali’nin oğlu)

İdamlardan sonra olaylar bitmemiş ve 1938 yılında Kureyşan aşireti intikam için diğer aşiretleri silahlanmaya teşvik etmiştir.

Başbakan Celal Bayar 2 Ocak – 7 Ağustos 1938 tarihlerinde “İkinci Tunceli Harekâtı’nı” başlatmıştır. 10-17 Ağustos 1938 tarihinde “Üçüncü Tunceli Harekâtı” düzenlenmiştir. 1948 yılına kadar direnişler devam etmiştir.
“Başlangıçtan Günümüze Dersim Tarihi” kitabının yazarı tarihçi Ali Kaya, harekatın sorumlusu olarak dönemin Başbakanı Celal Bayar’ı göstermektedir. Yazar, Atatürk’ün o dönemde hasta olduğunu, doktor raporlarının bulunduğunu ve Atatürk’ün son gelişmelerden haberdar olmadığını belirtmektedir.

Dersim isyanı askeri bir harekâtla ve şiddet kullanılarak bastırılmıştır, ancak iddia edildiği gibi büyük katliamlar falan yaşanmamıştır. Kürtçülerin “90 bin kişi öldürüldü, 100 bin kişi zorla göç ettirildi” iddiaları tamamen kasıtlıdır. Sadece nüfus sayımlarına bakmak bile bu yalanı ortaya koymak için yeterlidir.

Türkiye’nin önemli yazarlarından Sinan Meydan Konuyu şöyle özetlemektedir:
1919’daki Koçgiri İsyanı’nı İngiltere desteklemiştir; Koçgiri İsyanı’na katılan isyancıların ele başları 1937-38’de Dersim İsyanı’nda da karşımıza çıkmıştır. 1924’te çıkan Nasturi İsyanı’nı İngiltere desteklemiştir. 1925’te çıkan Şeyh Sait İsyanı’nı İngiltere desteklemiştir.1925’teki Şeyh Sait İsyanı sonrasında yurt dışına kaçan isyancılardan bazıları 1927 yılında Ermenilerle birlikte Hoybun Cemiyeti’ni kurmuştur. Hoybun Cemiyeti’ni İngiltere, Fransa ve ABD desteklemiştir.1930’daki Ağrı İsyanı’nı Hoybun Cemiyeti’nce desteklenmiştir. 1937-38’deki Dersim İsyanı’nın alt yapısı 1928-29’da hazırlanmıştır. Gerekli belgeler yazarın “Cumhuriyet Tarihi Yalanları, 2.Kitap” adlı kitabında yer almaktadır .

Bir Cevap Yazın