Aşık edebiyatı nazım biçimleri nelerdir?

1- KOŞMA
Aşık edebiyatında en çok sevilen ve kullanılan nazım şekli olan koşma dört dizeli bentlerden oluşmaktadır. Dörtlük sayısı 3-5 arasında olan koşma 11’li hece ölçüsüyle (6 + 5 veya 4+4+3 duraklı olarak) yazılır ve söylenir. 4+3 ve 4+4 kalıbıyla söylenmiş koşmalar da bulunmaktadır. Diğer dörtlüklerin ilk üç dizesi kendi arasında kafiyeleşir, dördüncü dize birinci dörtlüğün son dizesiyle kafiyeleşir. Bütün şairler son dörtlükte mahlasını söylerler. Uyak düzeni abab cccb dddb … şeklindedir. İlk dörtlüğün uyak düzeni xbxb veya aaab şeklinde de olabilir. Koşmalarda genel olarak lirik konular işlenir. Yani tabiat, güzellik, aşk, sevgi vb. konular işlenir.

Koşmalar konularına göre dört gruba ayrılır: Aşk, hasret, ayrılık, doğa sevgisi gibi konuları işleyenlere güzelleme; bir kişi olay ya da, durumu eleştirenlere taşlama; kahramanlık konularını işleyenlere koçaklama; ölen bir kişinin ardından söylenenlere ise ağıt adı verilir.

Koşma nazım şekli, İslamiyet öncesi Türk edebiyatındaki “koşuk” ve Divan edebiyatındaki “gazel” ile konu bakımından benzerlik göstermektedir..
Koşmalar konularına göre GÜZELLEME, TAŞLAMA, KOÇAKLAMA, AĞIT gibi türlere
Ayrılır.
Koşmadaki ünlü ozanlarımız: Karacaoğlan, Gevherı, Pir Sultan Abdal, Köroğlu, Seyrani, Aşık Ömer, Erzurumlu Emrah.

Örnek:
Sen bir ceylan olsan ben bir avcı
Avlasam çöllerde saz ile seni
Bulunmaz dermanı yoktur ilacı
Vursam yaralasam söz ile seni
(Aşık Veysel)

Karac’oğlan der ki çile çekilmez
Hozan tarlalara sümbül ekilmez
Sak yabancı ile başa çıkılmaz
İçinden sıdk ile yanan olmalı
(Karacaoğlan)

2- SEMAİ
Aruzla ve heceyle yazılan olmak üzere iki türlü semai vardır. Heceyle yazılanlar daha çok koşmaya benzer. Tek fark dizelerin hece sayısıdır. Semai sekizli kalıpla yazılan bir türdür. Kendine özgü bir ezgiyle söylenen semai dörtlüklerden oluşur. Dörtlük sayısı 3-5 arasındadır. Uyak düzeni aynıdır. Semailer konusuna göre güzelleme veya ağıt türlerinde olabilir. Konu aşk, ayrılık, doğa, gurbet, sıla, yalnızlık, özlem, ölüm gibi konulardır. Karacaoğlan ve Erzurumlu Emrah önemli şairlerdir.

Örn:
Gönül gurbet ele varma
Ya gelinir ya gelinmez
Her dilbere meyil verme
Ya sevilir ya sevilmez

Yöğrüktür bizim atımız
Yardan atlattı zatımız
Gurbet ilde kıymatımız
Ya bilinir ya bilinmez
(Erzurumlu Emrah)

3- VARSAĞI
Toroslardaki Varsak (Avşar) boyunun özel bir ezgiyle söylediği türkülerden geliştirilmiş olan bir nazım biçimidir. Kendine özgü bestesi olan epik şiirlerdir. Sert, yiğitçe bir söyleyişi vardır. Hayattan ve talihten şikayet gibi çeşitli konular da işlenir. Genel olarak”bre, bre hey, hey, be hey” gibi ünlem sözcüklerine yer verilir. Kafiyelenişi koşmayla tamamen aynıdır. Dörtlük sayısı 3-5 arasındadır. Halk edebiyatında en çok varsağı söyleyen aşıklar Dadaloğlu ve Karacaoğlan’dır.

Örn:
Yürü bre yalan dünya
Sana konan göçer bir gün
insan bir ekin misali
Seni eken biçer bir gün.
(Karacaoğlan)

4- DESTAN
Aşık şirinin en uzun nazım biçimi olan destan anonim destanlardan farklı bir türdür. Dörtlüklerden oluşur ve dörtlük sayısı konuya göre değişmektedir. Hatta bazı destanlarda yüzü bile geçer. Savaşlar, salgın hastalıklar, doğal afetler, kahramanlıklar, ayaklanmalar, kıtlıklar, eşkiya ve ünlü kişilerin serüvenleri, gülünç olaylar, toplumsal taşlama ve eleştiri, atasözleri, hayvanlar destanlara konu olur. Destan tıpkı koşma gibi abab cccb dddb … kafiyelenir. Genel olarak 11’li hece ölçüsüyle söylenir. Ancak 8’li olanları da vardır. Destanın son dörtlüğünde şair mahlasını söyler. Seyrani , Kayıkçı Kul Mustafa , Aşık Ömer önemli şairlerdir.